Kontakti njerëzor, ka humbur “kuptimin” për shkak të pandemisë
Sprovë psikologjike nga Rafael Floqi
Para një muaji u takova me një person të cilin e respektoj dhe në mënyrë instiktive u përshëndeta si thonë malësorët “me krye shëndoshë”. Dhe pse ku ishte një gjest instiktiv i shprehjes të respektit, miku më pa i shqetësuar dhe disi shtrembër, ndodhi kështu nga dy muaj më parë, kur ende nuk ishte pagëzuar mutacioni i ri, me një emër Omicron që më kujtonte një markë të njohur sahatesh që shisnin marinarët dikur në fund të viteve 80-të kontrabandë në Durrës , më shumë se germën greke. Pasi u gjenda disi i habitur nga qëndrimi i tij e kuptova dhe, duke qeshur, i thashë se isha i super vaksinuar, kisha dy ditë që kisha bërë një buster, d.m.th. isha përforcuar, por as kjo s’e qetësoi.
Atëherë m’u kujtua ajo që pata lexuar, se prekja është e vetmja ndjenjë thelbësore për mbijetesën e njerëzve, që shkruan revista prestigjioze “The Economist” në njërin prej artikujve të saj të fundit, duke shpjeguar se sa e rëndësishme është pjesa e kontaktit njerëzor, e cila ka humbur “kuptimin” e saj për shkak të pandemisë.
Nevoja për prekje njerëzore
Nevoja për prekje njerëzore është një nga nevojat tona më themelore, primare. Privimi i prekjes lidhet me rezultate negative shëndetësore si ankthi, depresioni dhe çrregullimet e sistemit imunitar.
Cari i Covidit “alias Dr. Anthony Fauci” përsërit mesazhe kontradiktore edhe tani para Vitit të Ri në këshillat për pandeminë. Me maska pa maska, të vaksinuar me buster pa buster, me urdhra për mbyllje e për hapje, por asnjë fjalë si psikologjia sociale është dëmtuar më shumë nga distanca sociale. Nga mungesa e prekjes njerëzore.
Le të jemi të sinqertë. Këta 2 vitet e fundit nuk na kanë ofruar shumë prekje. Të karantinuar në shtëpi dhe të izoluar nga miqtë, shumë njerëz kanë ndier një mungesë lidhjeje si emocionalisht ashtu edhe fizike. Përqafimet dhe shtrëngimi i duarve ndodhin shumë më rrallë tani. Dhe megjithëse bota po kthehet ngadalë në normalitet, rritja e variantit Omicron sugjeron që distancimi social ka të ngjarë të vazhdojë të përcaktojë ndërveprimet tona sociale për ca kohë.
Kanë kaluar 11 muaj që kur dikush e përqafoi Erikun. Llogaritarin 62-vjeçar beqar që jeton i vetëm në Michigan, i cili u izolua marsin e kaluar në përgjigje të Covid-19. Ai ka probleme me zemrën ndaj që nga ajo kohë ka qëndruar në shtëpi. Të vetmit njerëz që e prekën atë, më thoshte miku im në telefon kanë qenë infermieret që i matnin tensionin e gjakut. Ai e përshkruan veten si një person “të prekshëm”. Ai shtrihet në shtrat, me dëshirë të madhe të jetë dikush që ta prekë ose ta mbajë prej dore . Pandemia ka qenë një test për këtë gjest njerëzor që është bërë kaq i rrallë. Janë boshllëqet e kontaktit që na kanë lënë të dashurit që i janë nënshtruar Covid-19, boshllëqet në qendra pune, shkolla dhe mungesa e miqve dhe familjes.
Është shkruar shumë në media për kufijtë që distancimi social i ka vendosur aktivitetit seksual të beqarëve. Megjithatë, ajo që ka humbur kryesisht është një nevojë më delikate, por edhe më themelore: nevoja për prekje njerëzore.
Prekja si nevojë për të mbijetuar
Dhe pastaj janë edhe gjërat më të vogla që na mungojnë. Për të ndaluar përhapjen e Covid-19, njerëzit kanë braktisur shtrëngimet e duarve, përkëdheljet, shtrëngimet dhe përqafimet që ngrohin ndërveprimet e përditshme. Humbja e dikujt vështirë se ia vlen të përmendet.
Njerëzit kanë nevojë për prekje, për “hugs” për të krijuar marrëdhënie të ngushta. Për të përmirësuar shanset e tyre për të mbijetuar, pasi Homo sapiens evoluoi për të jetuar në grupe. Aty në shpella ku kishte nevojë të “ngrohej”.
Njerëzit “duhet të ndërveprojnë me njëri-tjetrin”, shpjegon Alberto Gallace, një psiko-biolog në Universitetin Italian Milano-Bicocca, i cili mund të shpjegojë pse, si kafshët e tjera shoqërore, ata kanë zhvilluar një sistem neurologjik të krijuar për t’iu përgjigjur prekjes së përzemërt.
Prekja ul nivelet e kortizolit, një hormon i prodhuar si përgjigje ndaj stresit. Përveç nxitjes së përgjigjes “fluturo ose lufto”, kortizoli mbyt “qelizat vrasëse natyrale”, një lloj qelizash të bardha të gjakut që sulmojnë viruset dhe bakteret. Prekja gjithashtu mund të rrisë prodhimin e qelizave vrasëse natyrore te pacientët me HIV dhe kancer, sipas Dr Field.
Hulumtimi që demonstron nevojën për prekje njerëzore është i gjerë. Nga pikëpamja e zhvillimit, foshnjat fjalë për fjalë nuk mund të mbijetojnë pa prekjen e njeriut. Kontakti lëkurë me lëkurë edhe në orën e parë pas lindjes është treguar se ndihmon në rregullimin e temperaturës, rrahjeve të zemrës dhe frymëmarrjes së të porsalindurve dhe ul të qarat (Ferber, Feldman, & Makhoul, 2008). Prekja gjithashtu rrit hormonet e relaksimit të nënave dhe ndihmon në lirimin e oksitocinës. Një studim tashmë i famshëm ekzaminoi privimin ndijor të fëmijëve në jetimoret pa staf në Rumani (Carlson & Earls, 1997). Fëmijët e privuar nga prekja, zbuluan autorët, kishin nivele jashtëzakonisht të ulëta të kortizolit dhe zhvillimit të rritjes për grupmoshën e tyre.
Eksperimentet me Majmunët e Harlow’s (Harlow & Harlow, 1965) janë ndoshta shembulli më i famshëm i studimeve që tregon përparësinë e nevojës për prekje. Në një seri eksperimentesh, Harlow krijoi disa nëna surrogate të pajeta për majmunët e vegjël të bëra nga teli dhe leshi. Çdo foshnjë u lidh me “nënën” e tij të veçantë, duke njohur fytyrën e saj unike dhe duke e preferuar atë mbi të tjerat.
Më pas, Harlow u dhuroi foshnjave një “nënë” të butë, të veshur përkëdhelëse, si dhe një “nënë” prej teli të vendosur në dy dhoma të veçanta, por të bashkangjitura. Vetëm “nëna” e telit mbante një shishe me qumësht. Harlow zbuloi se majmunët kaluan shumë më shumë kohë më pas të strukur pas “nënës” së leckës, sesa kaluan me “nënën” e telit edhe pse “nëna” e telit ishte e vetmja me ushqim.
Ushqimi është i nevojshëm për mbijetesë, por prekja është ajo që na lidh si grup
Kjo pandemi na dha një mësim mbi rëndësinë e përqafimeve. Roza nuk mundi të përqafonte mbesat e saj për disa muaj. Pamundësia për të parë dhe prekur të dashurit e saj çdo ditë për shkak të protokolleve të distancimit social të COVID-19 po ndikonte fort në shëndetin mendor të 85-vjeçares. Si shumë të tjera, ajo ndihej e vetmuar dhe dëshironte një lidhje emocionale ç’ ka ishte penguar nga pamundësia për të përqafuar ata që ishin më të rëndësishmit për të. Dhe ajo sajoi një veshje plastmase vetëm për të prekur mbesat e saj.
Si një gazetar social, unë kam studiuar komunikimin e dashurisë, për më shumë se tre dekada. Komunikimi i dashur vjen në shumë forma, dhe jo të gjitha janë kufizuar nga pandemia. Edhe me distancimin shoqëror, njerëzit ende mund të thonë: “Të dua”. Ata gjithashtu mund të ndajnë mesazhe të dashura me tekst dhe postime në mediat sociale – dhe falë platformave të tilla si Zoom dhe Skype, ata mund të shohin fytyrat e njëri-tjetrit dhe të dëgjojnë zërat e njëri-tjetrit. E vetmja përvojë që nuk ka qenë në gjendje të lehtësojë, megjithatë, është prekja. Individët nuk mund të përqafojnë nipërit e mbesat e tyre, të puthin miqtë e tyre ose të mbajnë dorën e një personi të dashur që po vdes përmes Microsoft Teams ose Google Hangout.
Ç’është “uria e prekjes
Ajo që njerëzit kanë vuajtur gjatë pandemisë është “uria e prekjes”, një term i folur për atë që shkencëtarët socialë e quajnë “privim nga dashuria”, një gjendje në të cilën individët duan ose kanë nevojë për më shumë dashuri sesa marrin. Dhe ja pse kjo ka rëndësi.
U bënë gati një vit që vdiq një komshi i mirë. Covidi, mori gjyshi Bexhetin atë plakun e urtë gjithnjë të qeshur, që dhe fëmijët e mi e quanin gjyshi, në shenjë respekti, pasi ai ishte “gjyshi i të gjithëve”. Po ai vdiq një vit më parë në spital, pa mundur të flasë me njeri shqip, edhe pse kishte një I-PAD. Dhe kur i biri u përpoq të fuste një infermiere shqiptare që vetëm t’i fliste një fjalë shqip dhe t’i shtrëngonte të paktën dorën atë nuk e lanë. Dhe ai vdiq jo vetëm nga sëmundja, por dhe nga mungesa e një fytyre të dashur. Që ndoshta pa ditur i pat mbetur peng.
Ngjashëm me urinë e rregullt, uria e prekjes shërben si një alarm se diçka e rëndësishme mungon – në këtë rast, ndjenja e sigurisë, intimitetit dhe kujdesit që vjen me kontaktin me prekje. Ndërsa njerëzit kanë duruar dhimbjen në distancën shoqërore, shumë kanë zbuluar ndjenjën e privimit që mund të shoqërojë mungesën e prekjes së përzemërt.
Përqafimi mbron trupin nga stresi i një ekspozimi viral
Uria për prekje është thelbësore për mirëqenien gjatë gjithë jetës sonë. Psikologja Ruth Feldman ka treguar se prekja është thelbësore për zhvillimin e shëndetshëm fizik dhe njohës, duke filluar nga foshnjëria. Gjatë moshës madhore, prekja e dashur kontribuon në shëndetin psikologjik dhe aftësinë e trupit për të menaxhuar stresin dhe për të reduktuar inflamacionin.
Dhe tek të moshuarit, prekja e dashur mund të rrisë qetësinë dhe reagimin edhe për ata që vuajnë nga çmenduria. Prekja është aq e fuqishme, në fakt, saqë edhe të imagjinosh prekjen mund të reduktojë stresin dhe dhimbjen, sipas psikologëve Brittany Jakubiak dhe Brooke Feeney.
Prandaj, kur njerëzit ndihen të privuar nga prekja, është e kuptueshme që mirëqenia e tyre mund të vuajë. Edhe në kohë normale, uria nga prekja shoqërohet me stres, ankth dhe vetmi më të madhe; gjumë me cilësi të ulët; dhe ulje të kënaqësisë dhe afërsisë në marrëdhëniet romantike. Shtojini kësaj kufizimet në prekje të futura nga COVID-19 dhe ka kuptim pse kaq shumë po vuajnë. Në fakt, hulumtimi ka treguar se përfitimet e ndërveprimit të përzemërt – duke përfshirë prekjen – rriten gjatë përvojave të shqetësimit.
Psikologja biologjike Karen Grewen dhe kolegët e saj kanë treguar se përqafimi i një partneri romantik redukton shkallën në të cilën situatat stresuese rrisin presionin e gjakut dhe rrahjet e zemrës, ndërsa psikologu Sheldon Cohen dhe kolegët e tij zbuluan se përqafimi mbron trupin nga stresi i një ekspozimi viral.
Kjo është situata e jonë normale tani
Ekspertja vendase e shëndetit mendor Dr. Jennifer Peltzer Jones nga Shërbimet e Sjelljes Emergjente Henry Ford në Detroit sipas Detroit News ofron këshilla për të përmirësuar shëndetin tuaj mendor. “Të gjithë e dinë se të gjithë ndihen të tmerruar,” tha Jones.
“Dua të them, të gjithë e dinë këtë dhe është pothuajse si të ritraumatizosh t’u tregosh njerëzve se sa keq po ndihen njerëzit kundrejt përpjekjes për të ndryshuar rrugën tonë në “Si të bëhemi më të shëndetshëm?”” Jones tha se ajo ka parë shumë njerëz që vuajnë nga një krizë akute të vijnë në dhomën e urgjencës për shkak të një problemi të shëndetit mendor. Diçka që ajo tha që mund të ndihmojë në zhbllokimin e procesit të mendimit negativ është “”mirëmbajtja mendore”.
“Është e lehtë të thuash ‘mos pi duhan’, të gjithë e dimë se është e lehtë të thuash ‘bëhu më shumë ushtrime’. Që në fakt po ushtron shëndetin tuaj mendor dhe mendor mjekësor”, tha Jones. “Por kur themi gjëra të tilla si: “Kini kujdes nga zakonet tuaja të këqija të të menduarit, mos e përulni veten dhe mos jetoni në këtë hapësirë negative; ne jemi si, ‘mirë, unë nuk e bëj këtë’, por ne e bëjmë, ne bëjmë shumë nga kjo. “Të gjithë presin që ne të kthehemi në një lloj normaliteti,” thotë Jones. “Unë mendoj se ne të gjithë kemi filluar të kalojmë atë fazë të ‘kjo është normalja jonë e re tani’. Por është e rëndësishme për ne që të mos parashikojmë se ‘gjithçka do të mbetet e mjerueshme’ sepse nuk ishte e njëjtë me atë që është nëntori 2019. .”
Posi t’i përgjigjemi mungesës së kontaktit të dashur. Jo të gjithë kanë nevojë për të njëjtën sasi prekjeje të dashur, sigurisht, më shumë se të gjithë kanë nevojë për të njëjtën sasi ushqimi ose gjumë. Ashtu si shumë karakteristika, nevoja për prekje ndryshon nga personi në person, sipas studiuesve të komunikimit Laura Guerrero dhe Peter Andersen. Disa njerëz madje janë ato që Andersen i quan “shmangie të prekjes”, që do të thotë se prekja ndërpersonale shpesh është stresuese në vend të kënaqësisë.
Marrja e prekjes mund të jetë e pakëndshme për ata me kushte fizike si artriti reumatoid, ose kushte të shëndetit mendor si çrregullimi i spektrit të autizmit. Njerëzit të cilët janë traumatizuar ose abuzuar seksualisht mund të gjejnë gjithashtu prekje si nxitëse. Vlen gjithashtu të theksohet se jo të gjitha format e prekjes janë njësoj të dobishme. Disa prekje të rastësishme, të tilla si shtrëngimi i duarve, mund të jenë kryesisht beninje, ndërsa prekjet agresive ose abuzive shpesh shkaktojnë dëme afatgjata shëndetësore. Prekjet “ alla italiana” i kushtuan vendin e punës dhe reputacionin ish-guvernatorit të New Yorkut , Andrew Cuomo, që përpiqej t’i justifikonte veprimet e tis me këtë huq të italianëve, e tani rrezikon burgun. Cuomo justifikohej duke thënë “ se puthja dhe përqafimi i njerëzve është ‘mënyra e tij e zakonshme dhe e zakonshme e përshëndetjes’, por kërkonte falje ‘nëse janë ofenduar nga kjo’.
Për ata njerëz që u mungon prekja, megjithatë, hulumtimi sugjeron disa zëvendësues. Ndarja e dashurisë me një kafshë shtëpiake ka përfitime që lehtësojnë stresin. Vetë-masazhi, si i duarve ose i qafës, mund të ketë efekte qetësuese dhe reduktuese të dhimbjes. Edhe përqafimi i një jastëku redukton përvojën e trurit të stresit. Të gjithë këta janë zëvendësues të papërsosur, me siguri, por derisa COVID-19 të jetë një kujtim, ato mund të jenë të dobishme për ata që vuajnë nga uria me prekje.
Njerëzit që përqafoheshin më shpesh kishin më pak gjasa të ftohen
Në vitin 2014, studiuesit në Universitetin Carnegie Mellon vunë re se të rriturit e shëndetshëm që përqafoheshin më shpesh kishin më pak gjasa të ftoheshin, ndoshta sepse përqafimet e tilla janë një mënyrë për të komunikuar dashurinë dhe njerëzit që ndihen të kujdesshëm kanë më pak gjasa të sëmuren.
Mungesa e prekjes, përkundrazi, është e dëmshme. Pas kontrollit për faktorë të tillë si varfëria dhe cilësia e kujdesit mjekësor, studimet e foshnjave tregojnë se mungesa e prekjes çon në një gamë të gjerë problemesh zhvillimore, argumenton David J. Linden, profesor i neuroshkencës në Johns Hopkins University.
Studimet duke përdorur skanime PET kanë zbuluar se truri qetësohet në përgjigje të stresit kur mbahet dora e një personi. Efekti është më i madh kur dora që mbahet është ajo e një njeriu të dashur, por gjithsesi funksionon edhe nëse është thjesht një i huaj (Field, 2010).
Hulumtimet sugjerojnë gjithashtu një korrelacion negativ midis prekjes dhe ashpërsisë së simptomave të çrregullimit të personalitetit kufitar (Field, 2010). Kjo sugjeron që efektet e prekjes shtrihen në qarkun tonë bazë nervor. Edhe përgjigja jonë imune duket se rregullohet disi nga prekja, me konstatimin se ata që janë të privuar nga prekja njerëzore kanë më shumë gjasa të vuajnë nga sëmundjet e sistemit imunitar. Është ironike që gjatë një pandemie shumë ngjitëse ku sistemi ynë imunitar është më i stresuar, ne po privohemi nga diçka (prekja njerëzore) që është kaq thelbësore për funksionin e saj.
Duke pasur parasysh rëndësinë e dukshme të prekjes njerëzore, një pyetje mund të jetë se si ta futni më shumë në jetën tuaj. Edhe për ata që janë me fat që të jetojnë me familje ose njerëz të tjerë me të cilët kemi kontaktuar, sasia e prekjes që marrim është ulur padyshim që para pandemisë.
Hulumtimet tregojnë se një nga mënyrat më efektive për të përfituar nga përfitimet terapeutike të prekjes është masazhi. Masazh terapia është treguar se lehtëson depresionin, rrit vëmendjen dhe përmirëson funksionin imunitar (Lindgren, Jacobsson & Lamas, 2014). Nëse terapia me masazh nuk është gjëja juaj, ndoshta është një manikyr ose pedikyr ose një lloj tjetër trajtimi SPA që përfshin prekjen. Është gjetur gjithashtu se kafshët shtëpiake imitojnë disa nga përfitimet e prekjes njerëzore, për sa kohë që kaloni mjaft kohë duke i përkëdhelur ato (Young et al. 2020).
Megjithëse nevoja për prekje njerëzore është e jashtëzakonshme, është e rëndësishme të theksohet pëlqimi. Vetëm për shkak se keni nevojë të dëshpëruar për kontakt, nuk do të thotë se ndonjë person tjetër është i detyruar t’jua japë atë, dhe as nuk duhet t’i bëhet presion për ta bërë këtë. Ky rregull shtrihet veçanërisht për fëmijët, të cilët po mësojnë rëndësinë e njohjes së sferave të tyre të privatësisë. Kjo mund të mos shkojë mirë me gjyshen dhe gjyshin, por kritika e pëlqimit është një mësim mjaft i rëndësishëm që ia vlen të vihet kufiri.
Se sa pasoja ka lënë përgjatë këtyre viteve, e po vazhdon ta bëjë një gjë të tillë pandemia, e përshkruan edhe shkenca. E kur do të dalim nga kjo katrahurë që e ka kapluar gjithë botën, nuk ka datë e ditë të saktë. Privimi i prekjes lidhet me rezultate negative shëndetësore si ankthi, depresioni dhe çrregullimet e sistemit imunitar. Ndaj është kuptimplotë titulli i librit të Michael Frayn “Prekja njerëzore: Pjesa jonë në krijimin e Universit”.
“Prekja njerëzore: Pjesa jonë në krijimin e Universit”.
Mes humbjeve të jetës dhe mjeteve të jetesës të shkaktuar nga COVID-19, ka qenë e dhimbshme të kemi qëndruar jashtë mundësive të njëri-tjetrit. Ndërsa pjesa më e madhe e popullsisë mbetet e pa vaksinuar dhe variantet e reja sjellin pasiguri, ne megjithatë mund të parashikojmë jetën pas pandemisë dhe një normalitet të ri. Ndër mësimet që duhen mësuar, le të heqim ndërgjegjësimin për rolin e prekjes në mirëqenien tonë dhe le të na udhëheqë drejt një të ardhmeje më të lidhur fizikisht. Për fat të mirë, për prekjen, janë këto gjërat e vogla që mund të bëjmë.
Ndërsa rritim ritmin në udhëtimet dhe ngjarjet sociale, ne mund të vlerësojmë vlerën e atij përqafimi me një mik apo të dashur, ose prekjen e rastësishme të një anëtari të familjes që ulet pranë jush në divan. Ndërveprimet si këto janë të lehta për t’u anashkaluar, por shtohen dhe janë në një pjesë thelbësore të jetës. Neglizhimi i tyre dëmton shëndetin tonë.
Në emër të ardhmes tonë pas pandemisë, le të qëndrojmë në kontakt më të mirë me njëri-tjetrin.
“ Stay in touch!”