Nga Ilir Seci
Në fillim të viteve ’90 pata lexuar në gazetën “Rilindja” të Kosovës një shënim të shkurtër enciklopedik se kafen e parë në Evropë e në krejt hemisferën perëndimore e kishte hapur një shqiptar?! Gazeta u referohej analeve historike të Institutit të Historisë në Beograd e kuptohet duke qene se atëhere Kosova dhe të tjera territore shqiptare ishin pjesë e RSFJ-së historianët jugosllavë mburreshin me këtë fakt… aty në shkrim thuhej se këtë kafene në vitin 1652 e kishte hapur një shqiptar nga Tuzi me emrin Pashk Rosi…
Vite më vonë m’u dha rasti të jetoj në Londër ku pata kohë të gjurmoj mbas kësaj të dhëne. Nëpër libra, nëpër muze, në enciklopedinë britanike disa herë e gjeta emrin e tij ku vërtetë përmendej ky njeri si Pasqua Rosee… kontradikta ishte se identiteti i tij nuk përcaktohej saktë… diku i thoshin armen, diku italian, diku si turk, kuptohet e paraqisnin si grek e vetëm rrallë në ndonjë referencë përmendej si shqiptar!
Përmendej fakti se kishte hyrë në UK si shtetas osman i besmit kristian, që kishte ardhur si ndihmës i një tregtari anglez dhe kishte leje qendrimi disavjecare në Londër. William Oldys (1696-1761) flet për Pasqua Rosee-n dhe këto të dhëna janë botuar në një libër për historikun e kafes në Perëndim… Aty shkruhet se si vjen ky i ri në Londër dhe hap të parën kafe pasi si dihet kafenetë në Stamboll ishin shumë popullore!
Ka shumë peripecira në hapjen e kafes, fillimisht ka shumë dyshim se mos kafja si substancë që vjen nga Perandoria osmane “mund të jetë drogë edhe ua ndërron njerëzve bindjet e besimin fetar” (mos harrojmë është vitit 1652!?), deri edhe filozofë të njohur të asaj kohe janë kundër hapjes së kësaj kafeneje…
Në fund Pasqua Rosee bën një gjest që i detyron të gjithë të heshtin ai nënshkruan një kontratë ku thotë se “Nuk ka për të ndodhur asnjë gjë e keqe ndaj shtetasve të mbretërisë dhe për këtë vë garant kokën time!”…nga vjen edhe shënimi në foto “…at the sign of Pasqua Rosee’s head”… nje tradite betimi dhe një mënyrë garantimi shumë e lashtë malësore e shqiptare!
Ilir Seci në Londër, pranë vendit të kafesë historike, ku ndodhet mbishkrimi me emrin e shqiptarit.
Le të marrim në shqyrtim supozimet se nga është preardhja e Pasqua Rosee-t? Së pari për armen as bëhet fjalë sepse emri Pasqua është version katolik dhe armenët edhe pse janë kristianë nuk e kanë emrin Pashk në këtë version! Italian po ashtu nuk ka si të jetë sepse ishte nënshtetas i Perandorisë Osmane edhe nëse një i huaj bëhej me vullnet shtetas osman këtë e bënte përmes konvertimit fetar e Pasqua Rosee gjithnje figuron kristian! Plus që ngatërresën me qënien italian e shkakton përmendja e Raguzës si vendlindje, duke e ngatërruar Raguzën në Dalmaci me atë në Sicili sepse më tej thuhet: “…vinte nga katolikët-pasardhës të emigrantëve raguzas emigrantë të mesjetës-që kishin siguruar Kishën e Shën Dhimitrit, në të cilën meqë ra fjala shërbesat mbaheshin shqip”…“Catholics — descendants of Ragusan emigrants of the Middle Ages — had secured the former Orthodox church of St. Demetrius, in which church, by the way, the services had come to be held in Albanian. ” (Title: The Birth of Yugoslavia, Volume 2, Author: Henry Baerlein…) Interesant po ashtu edhe ky fakti tjetër për meshat shqip në Raguzë!?
Për pretendim tjetër se mos është grek, vetë grekët që synojnë ta paraqesin si të vetin në fakt e kanë shënuar një vend te kapitulli ku flitet për Pasqua Rosee thuhet “Kontributi i greko-shqiptarëve në Mbretërinë e Bashkuar”?! … ku shkruhet si më poshtë:”Some Greco-Albanian immigrants that found themselves in the UK in the 1600’s were seafarers who had been used as crew on various vessels and then unceremoniously left on the quay side after the journey’s end. Many were able to find work ashore; one a Pasqua Rosee opened the very first Coffee House in London near St. Michael’s, Cornhill in 1652. There is a plaque on the wall to commemorate this.”
Në Greqi nuk njihet version Pasqua por Paskal-is, në fakt edhe italianët e kanë ndryshe versionin Pasqual-e-ino…Pasqua është vetëm në shqip për Pashk! Emri shkruhet ashtu si ishte rregulli i asaj kohe me gërmat “S” dhe “Q” sepse si germa “Sh” ashtu edhe “K” në fakt hyjnë në përdorim mbas Kongresit të Gjuhës Shqipe të vitit 1908 në Manastir…
Fakti që nuk shënohet kombësia shqiptare është një pasojë tjetër e mbrapshtisë së historisë sonë pasi në atë kohë ne nuk figurojmë si “Shqiptarë”-”Albanians” po më shumë nëpër tekstet e asaj kohë jemi si “Arbanë” prej nga ka shumë mundësi të ketë ardhur ngatërrimi me “Armenët”?! Mbetet detyrë e institucioneve dhe historianëve tanë të gjurmojnë rreth këtij kontributi e të shpalojnë të vërtetën se kush ishte Pash Rosi! Ka dokumente në Stamboll, në Raguzë, në Londër që vetëm presin të dalin në dritë…
Jeta e Pashk Rosit në fakt është mjaft interesante…20 vjet mbasi hapi këtë kafene ne Londër ndahet nga Mr. Bowman, dhe detyrohet të ikë nga Anglia edhe ndalon në Paris ku në vitin 1672 hapën të parën kafe në këtë kryeqytet?! Pra mban dy rekorde i njëjti person… Në Muzeun Britanik gjendet një faturë origjinale e shkruar me dorën e tij e ekspozuar në stende nga koha kur kjo kafe ishte e hapur dhe ishte me shumë emër në Londër! Kafeneja gjendet në pjesën me të vjetër të qytetit të Londrës dhe ka pasur klientë njerëz më shumë famë në atë kohë mes tyre edhe John Milton… Të gjithë këto shtete synojnë ta paraqesin si të vetin Pasqua Rosee-n përveç bashkëkombasve të tij?! … Në SHBA, deri në vitin 1999, ka qenë një firmë e njohur kafeneje me emrin “Pasqua’ e njohur sidomos ne konventën kombëtare të Partisë Demokratike në vitin 1996 kur u afroi kafe falas të gjithë delegatëve…dhe kjo firmë mbante emrin “Pasqua” pikërisht për nder të Pasqua Rosee! Në shumë vende të botës ka kafene që mbajnë emrin e tij! A do kujtohen shqiptarët ndonjëherë për të?…
Referenca:
-1- Weinberg, Bennett Alan; Bonnie K. Bealer (2002). The World of Caffeine: The Science and Culture of the World’s Most Popular Drug. Routledge. p. page 154. ISBN 0-415-92722.
-2- Wild, Anthony (2005). Coffee A Dark History. W. W. Norton & Company. p. page 90. ISBN 0-393-06071-3.