A jemi ne shumë më evropianë, më shumë më tolerantë, më shumë më demokratë, apo në të gjitha cilësitë, ne kemi lëshuar, apo kemi një kompleks të lindur gjenetik inferioriteti nga kombeve të tjera, qofshin këta superfuqi, ambasadorë, kryeministra apo edhe vende fqinjë si Greqia
Pamflet nga Rafael Floqi
Mbrëmë pashë një ëndërr, sikur Edi Rama, kryeministër i Shqipërisë, nuk ka rëndësi, apo Sali Berisha, Ilir Meta kur ishin kryeministër, të kishte shkuar në Filat, Margëlliç apo Prevezë dhe kishte bërë takime me ata pak banorë që flasin shqip, të kishin shkuar edhe në kishën e tyre. Por edhe në xhami. Pastaj të kishte vënë një kurorë në varrezat e çamëve dhe madje t’i kishte hipur helikopterit e të kishte shkuar në Konicën e Faikut të madh dhe në Janinën a Aliut në kalanë e tij, madje të kishte marrë udhën gjer në kodrat e Athinës mbi Parthenon e të kishte biseduar arbërisht me Arvanitasit e Plakës.
Ëndrra si ëndrra, bëhej disi rrokopujë, me pamjet e vrasjeve të çamëve nga Zerva, që ngatërroheshin me ato të forcave të Venizellosit dhe të haspanlinjve të Kretës, të dërguar për të vrarë në kufirin shqiptar. Genocidi grek i Çamërisë ngatërrohej, përzihej me klithmat e grave të fëmijëve dhe të pleqve të masakrës së Panaritit. Dhe më dukej se do të vinte një dhespot që në emër të Krishtit e të paqes do të kërkonte ndjejë, por jo?
A ishte ëndërr apo zhgjëndërr? Çfarë do të ndodhte në Greqi më pyeste truri, po të kishte ndodhur kjo? U zgjova i lahtarisur? Çfarë do të kishte shkruar Protothema apo Kathemerini” A mos do të kishte shkuar Protothema, siç shkuante Mero Baze tek défteros Tema (Tema e Dytë)” Në demokraci pakicat nuk i zbulojnë apo emërojnë qeveritë. Ajo ndodh në regjime totalitare. Në demokraci pakicat vetëdeklarohen dhe vetëndjehen si të tilla. Nuk jam i çmendur t’i hyj debatit historik çfarë janë himarjotët, a kanë ardhur nga Mirëdita nga Kruja, nga Korfuzi, Korinthi apo Progonati. Ka nga pak të vërtetë nga çdo gjë që thuhet, por e vërteta e sotme nuk është e vërteta e 500 viteve më parë. E vërteta e sotme është se grek është, ai që ndjehet grek dhe jo ai që duam të caktojmë ne se kush është grek. Nëse duam të sillemi si vend demokratik, dhe për fat zyrtarisht po sillemi ashtu, ky debat që të diktojmë ne se kush duhet të ndjehet grek, është debat i vjetër, racist dhe problematik për demokraci të brishta si e jona”. Bukur, bravo Mero! A e di ti se çka ndodhur në fshatin Kodër të Tepelenës tënde po nga këta grekët apo gjyshërit e tyre? Pse duhet të falim pa kërkuar ndjesë?
Po sikur të deklarohej “shqiptar”, ashtu siç ndjehet, çdo çam, çfarë mund të shkruante Prothotema?
Mos vallë Shqipëria e Rilindjes e ka miratuar tezën e kërkuar greke, se “ti je, çfarë vetë deklarohesh”. Të jetë kështu? Ti mund të deklarohesh edhe kinez, kur flet kinezërira. Apo jo ? Nga njëra anë, kjo duket si demokratike evropiane, sikur Greqia të ishte Zvicra apo Finlanda, apo ndoshta Tiroli i Austrisë. Sa bukur kështu duhet të ishte, por jo pse më duket vetja prapë si në ëndërr…
Ka një pyetje 1 milion dollarëshe në të gjithë këtë histori.
A jemi ne shumë më evropianë, më shumë më tolerantë, më shumë më demokratë, apo në të gjitha cilësitë, ne kemi lëshuar, apo kemi një kompleks të lindur gjenetik inferioriteti nga kombeve të tjera, qofshin këta superfuqi, ambasadorë, kryeministra apo edhe vende fqinjë si Greqia, që kanë një histori armiqësore ndaj shqiptarëve sa duhet të kishin kërkuar ndjesë publike për genocidet e historisë? Sa e vërtetë do të ishte kjo miqësi, sikur Micotaqisi babai, të cilit iu ngrit një bust, për çfarë, apo dhe i biri të kish kërkuar ndjesë të paktën sa për sy e faqe, do të ishte më e drejtë.
Ismail Qemali i madh nuk mund të akuzohet për mungesë patriotizmi, pat menduar njëherë para Pavarësisë, se për t’i bërë ballë Turqisë, ishte mirë ideja e krijimit të një shteti dy palësh si Austro- Hungaria me Greqinë. Pse? Mos vallë nga gruaja e tij greke? Jo. Jo, ne e dimë dhe Grekët e dinë, se pa shqiptarët, pa Bubulinat e Kollokotronët, ata nuk do ta kishin fituar atëherë pavarësinë. Një nga faktet historike që nuk mund të diskutohen tashmë është fakti që 90 ndër 100 heronjtë e Revolucionit grek të 1821-it ishin arvanitas ose shqiptarë. Arvanitasit mbajtën peshën kryesore të luftës Nacionalçlirimtare të 1821-it, përveçse ishin pjesa dërrmuese e popullit grek në periudhën e kryengritjes, kjo nuk diskutohet. Dihet tashmë nga të gjithë që arvanitasit ishin popull luftarak, krenaria e të cilëve nuk e lejonte skllavërinë. Revolucioni i 1821-it ishte kryesisht vepër e arvanitasve të Epirit, Rumelisë, Moresë dhe e arvanitasve të ishullit të Hidrës, Specas dhe Psaros. Mbretin e parë të Greqisë, 17-vjeçarin gjerman Otto (Otto von Bayern – 1815-1867) të dinastisë së Vitelsbahëve, i cili mbretëroi në Greqi prej vitit 1832 deri në vitin 1862 e kishte habitur fakti se “Parlamenti Kombëtar i Greqisë në Argolidë me mbretin Otto më 1832 dhe gjatë një dhjetëvjeçari, bisedonte… në gjuhën shqipe, ndërsa shkresat administrative hartoheshin në greqisht.
Apo si shpjegohet që dy shqiptarë të mëdhenj si Noli dhe Konica më 1911 i kërkonin ndihma kolonisë greke të Bostonit, për të ndihmuar kryengritjen e Malësisë së Madhe. Kohët janë kohëra. Nuk duhen harruar se bëhej fjalë para shpalljes së Megalidesë dhe miteve të ringjalljes të Greqisë antike.
Nga ana tjetër sot gjenetika po provon se ka dy kombe në Ballkan, që ndajnë më shumë gene mes tyre më shumë se me çdo popull tjetër. Shqiptarët dhe grekët, dhe kjo pa të drejtë vetëdeklarimi. Shqiptarët kanë ngjashmëri të padiskutueshme gjenetike me arbëreshët e Italisë dhe vetëm ca më pak me grekët e Selanikut apo Greqisë kontinentale. Ky studim është bërë në bazë të analizave gjenetike për popullsinë mesdhetare nga Universiteti i Bolonjës.
Nuk mund ta gjykoj ose ta themi se është një veprim të gabuar i kryeministrit të Greqisë që viziton Shqipërinë, por të gabuar gjej disa detaje aty, që nga mungesa e flamurit, apo detaje të tjera që mund t’i kapim dhe t’i vërejmë shumë lehtë. Por nuk shoh as se “Gjëja më pozitive e vizitës së kryeministrit grek Micotaqis në Shqipëri për të takuar pakicën greke është që një vizitë kaq e rëndësishme nuk prodhon më lajm, shkruan Prothema, më fal, Tema.
“Ndërsa Kryeministri i Greqisë Kiriakos Micotaqis në 22 dhjetor 2022 e ngulte zyrtarisht flamurin ilegal të “Vorio Epirit “ në Himarë dhe në Shqipërinë e Jugut. Në fjalimin e mbajtur ditën e enjte në qytetin shqiptar të Himarës, Micotaqis shpalli kërkesën zyrtare greke që “Shqipëria është e detyruar të respektojë të drejtën tuaj për vetëvendosje”. Por është hera e parë që një kryeministër grek vjen dhe e shpall në tokën shqiptare, mu në surrat të politikës dhe të publikut shqiptar dhe konkretisht në Himarë. Nuk dihet se si dhe me çfarë mënyrash kryeministri grek arriti që për këtë provokacion skandaloz antishqiptar në territorin shqiptar të ketë lejen e qeverisë aktuale të Shqipërisë, e cila me këtë veprim ka kryer një akt të paprecedent antikushtetues, antishtetëror dhe antikombëtar . A përbën kjo lajm?
E ashtuquajtura vetëvendosje e “asociacionit të komunave greke” në Shqipëri, të cilin e zyrtarizoi kryeministri grek me vizitën e tij, është dhunim flagrant i Kushtetutës e Shqipërisë dhe i rendit kushtetues, një shkelje flagrante e sovranitetit dhe integritetit territorial të Shqipërisë” shkruajti në një reagim të tij në gazetën “Dita” Gazetari diplomati dhe analisti, Shaban Murati.
Programi aneksionist i helenizimit zyrtar të Shqipërisë së Jugut arrit sot një avancim të madh. Ndaj dhe kryeministri Micotaqis nuk e përmbajti dot euforinë nacionaliste greke: “Ky është një moment special për mua dhe për helenizmin kudo. Unë ndjehem i nderuar të jem kryeministri i parë grek, që vizitoj Himarën. Ju falënderoj që keni mbajtur lart flakën e helenizmit dhe të ortodoksisë”.
Ku është kryeministri Rama, a nuk e di ai se a flet apo jo greqisht apo shqip, Vunoi fshati i nënës së tij?
“Në Himarë u shkel Kushtetuta e Shqipërisë Në Himarë kryeministri i një shteti të huaj rivendikoi vetëvendosjen dhe krijimin e një harte të re politike me zonën e re vetëvendosëse greke në territorin e Shqipërisë. Pas 30 vitesh demokraci pa atdhe shkruan Murati, qeveria e Shqipërisë ka vendosur të plotësojë orekset e vjetra aksioniste dhe shoviniste të Greqisë për Shqipërinë e Jugut. Udhëheqësit e Shqipërisë patriotizmin dhe turpin i hanë me bukë”. A është kjo ëndërr apo zhgjëndërr?
Greqia e ka përdorur minoritetin për pretendime territoriale ndaj vendit tonë, dhe shteti grek ka ndërhyrë në disa raste në punët e brendshme të Shqipërisë. Kjo vizitë nuk është aspak normale, për disa arsye. Greqia dhe Serbia, sidomos vendet e Ballkanit akoma i konsiderojnë çështjet minoritare, si çështje për pretendime territoriale. Nuk janë të pakta rastet ku në mënyrë qoftë edhe jo të drejtpërdrejt, Greqia ka bërë ndërhyrje të çështjet e brendshme të Shqipërisë, pikërisht edhe në lidhje me çështjet e minoritetit.
Endra si ëndrra. Mid’hathin e Frashërlinjve se nxinte varri. S’ besoj se s’ishte koincidencë, që ditën që Miçothaçi shkeli në Himarë, varri i atij, që kur qe ministër i jashtëm në Greqi 1922-25, nuk kishte pranuar Himarën si minoritet, të dhunohej dhe busti Mid’hat Frashërit njësoj si ai i “enciklopedisë shëtitëse” dhe latuesit të gjuhës shqipe dhe flamurtarit të pavarësisë, aristokratit te salloneve të letrave dhe kulturës evropiane, Faik Konicës një antigrek tjetër, ca kohë më parë.
Shoqëria shqiptare sot nuk ka as imunitet për të përballuar të keqen dhe as antikorpe për ta luftuar atë. Kjo është arsyeja që shoqëria shqiptare është në një rënie të lirë drejtë humnerave të tallavasë politike, kulturore dhe mediatike.
T’i kthehemi mikut kryeministër. Duke folur për të mbledhurit, Kyriakos Micotakis tha: “Një moment i veçantë për mua dhe helenizmin kudo. Më kujtohet vizita e Micotakis në këto troje në vitin 1991. Ndihem shumë i nderuar që jam kryeministri i parë grek që viziton Himarën. Ju që zgjodhët të qëndroni këtu, jeni një urë miqësie dhe bashkëpunimi midis Greqisë dhe Shqipërisë, dijeni që unë personalisht kam qenë, jam dhe do të mbetem mbështetës i perspektivës evropiane të Shqipërisë.
“Detyrimi i Shqipërisë është të respektojë plotësisht të drejtat tuaja, pavarësisht nëse i referohemi të drejtës për vetëvendosje, ose të drejtës që fëmijët dhe nipërit tuaj të mësojnë gjuhën greke në të gjitha nivelet, apo nëse i referohemi çështjes kritike të të drejtat tuaja pronësore”.
Kryeministri vazhdoi duke thënë se “nëse ne zgjidhim çështjet e tepricave të pasiguruara dhe pensionet tuaja, qeveria do të jetë gjithmonë pranë jush siç kanë qenë të gjithë.
Kjo është ajo që deklaroi Micotakis i cili pat planifikuar, qysh me 6 dhjetor një vizitë në Himarë po helikopteri i tij nuk mund te ulej për shkak te motit, por minoritarët janë më praktikë për të kuptuar arsyet helikopterike, ashtu siç i zbulon dhe korrespondenti i Kathemirinit, Stavros Tzimas nga vendngjarja.
“Ish-presidenti i organizatës për grekët etnikë Omonia, Leonidha Pappas, duke folur nga fshati Aliko i Finiqit, shkruan gazetari, Me 60 fshatra etnikë grekë dikur, popullsia e Finiqit është zvogëluar në një të katërtën e 40,000 grekëve etnikë që jetonin këtu përpara hapjes së kufijve në vitet 1990. Autoriteti bashkiak ka planifikuar një ceremoni mirëseardhjeje, një vizitë në një shkollë greke dhe takime me drejtues të komunitetit. “Një fshat ka vdekur plotësisht dhe në një tjetër, Mavrogjeri, ka mbetur vetëm një gjysh dhe një gjyshe”
Pritshmëritë ishin të mëdha, jo vetëm për shkak të rëndësisë simbolike të një vizite të tillë, shton ai por edhe sepse njerëzit shpresonin të shihnin një gatishmëri për të adresuar disa nga problemet e tyre, siç është çështja e pensioneve “Njerëzit këtu besojnë se minoriteti u shfrytëzua, përsëri, për të bërë përpara me çështje të tjera, si zona ekskluzive ekonomike,” thotë Pappas, duke iu referuar një marrëveshjeje për kufijtë detarë që po diskutohet midis Greqisë dhe Shqipërisë.
Dimos Poulos, shkruan Kathemerini ka të vetmen taksi në Pogon dhe ka kaluar 22 vitet e fundit duke marrë ilaçe dhe ushqim për një grusht grekësh etnikë të moshuar që jetojnë në malet e tij. Ai ishte ndër të parët që arriti në Janinë në Greqinë veriperëndimore kur filloi eksodi i madh nga Shqipëria në vitin 1991. Ndryshe nga të tjerët, ai u kthye pas një qëndrimi të shkurtër në Greqi, i zhgënjyer nga trajtimi që ai dhe të tjerë si ai kanë marrë nga “vëllezërit” e tyre. grekë. Falë një sharje që i kishte dhënë dikush në Janinë, kur ai mundi të hynte në biznes si shofer taksie.
Le ti kthehemi tani përdhosjes së varrit të Mid’hat Frashërit, pse pikërisht në një ditë me fjalimin e Micotaqisit t’i vandalizohet varri i tij? Në këto kohë jo çdo gjë është teori konspiracioni? Le ta shohim. Çështja e shqiptarëve që jetonin në Greqi, përbënte një problem të rëndësishëm në marrëdhëniet midis dy shteteve, njëkohësisht ajo zuri një vend të konsiderueshëm në veprimtarinë diplomatike të Mid’hat Frashërit. Dhe kur dha dorëheqjen nga posti deklaroi :“Po marr lirinë z. Ministër të përsërit akoma një herë, atë që e kam thënë më tepër se dyqind herë gjer më sot. Duhet të dijmë të mprojmë vehten tonë”.
Pas këtij digresioni oneirik, le t’i kthehemi ngjarjes, Kryeministri i Greqisë, i një vendi partner, mik, mund të vizitojë çdo zonë të Shqipërisë, qoftë si zyrtar, qoftë si qytetar privat. Këtu duhet të jemi të çliruar nga çdo kompleks. Mund të vizitojë Himarën dhe çdo zonë tjetër. Por, zhurma se Himara është minoritet është absurditeti më i madh historik. Askush më shumë se himarjotët nuk janë larë në gjak për identitetin e tyre kombëtar shqiptar.
“Himara ka një realitet të pamohueshëm, se një pjesë e fshatrave flasin edhe shqip edhe greqisht. Qyteti, si çdo port, është i miksuar, shqiptarë kryesisht, por edhe grekë, venecianë. Por këto, as gjuha, as mikstura, nuk e bëjnë Himarën gjë tjetër, përveçse bastion i shqiptarizmës. Himara, e njohur në histori, së bashku me malësitë e Alpeve dhe Sulin, kanë pasur kodet dhe kanunet e tyre. Pra, në këtë kontekst, kryeministri i Greqisë mund të vizitojë çdo zonë, por Himara me të gjithë historinë dhe dokumentet e saj është shqiptare, përfshi edhe ato fshatra që janë bilingualë.
I madhi Moikom Zeqo pat shkruar për Himarën : “Guxoj të them se ekziston një epos i lashtë dhe i ri i Himarës, përfaqësuar nga legjendat dhe mitet, nga këngët popullore te pashtershme, nga heraldika folklorike e gjuhës shqipe, që përfaqëson mrekullisht shpirtin shqiptar, të paepur në te gjithë shekujt. Për mua si njeri i letrave është i neveritshëm çdo lloj nacionalizmi romantik i sëmurë. Në epokën globale të hapjes së kufijve e të respektimit të të drejtave njerëzore në të gjitha pikëpamjet çdo proces konservativ dhe dogmatik do të ishte me një kahje përjashtuese, ku në të vërtetë realiteti ka një karakter ekumenik të bashkëjetesave të ndërsjellta të njerëzve të ndryshëm, madje qe flasin edhe gjuhë të ndryshme, qoftë edhe në zonën e Himarës.
“Ndaj sot fjala “reciprocitet” është më e nevojshme se kurrë për t’u përdorur në raportet e Shqipërisë me Greqinë?
Imagjinoni tani, sikur Shqipëria të thoshte atë që përsërit qeveria greke, se nuk ka çështje çame, dhe edhe pse Ligji i Luftës “dejure” është çaktivizuar “de fakto” ai vazhdon të ekzistojë dhe sot me nën ligje dhe rregulla penguese.
Gjatë viteve 1972-1982, qeveritë greke miratuan ligje që lejonin çdo shtetas grek i dëbuar të kthehet dhe të marrë pronat e tij ose të dëmshpërblehet. Shqiptarët çamë dhe maqedonasit e Egjeut ishin përjashtohen nga këto ligje, pasi ligji parashikonte që personi i falur duhet të ketë kombësi greke dhe të ketë mbajtur një pozicion kombëtar grek në mërgim. Pse?
Gjatë kërkimit tim shkruan profesori Arben Llala takova disa shtetas grekë me origjinë shqiptare në Epiri. Takova një grek pranë Igumenicës dhe ai më foli shqip në 1991. Gjatë bisedës ai më tha se prindërit e tij ishin të Origjina shqiptare nga Çamëria. Ka shumë grekë që janë martuar vajza nga Shqipëria në krahinën e Çamërisë. Shumë prej këtyre grekëve të Origjina shqiptare, për të ruajtur origjinën, u martua me femra shqiptare i cili emigroi në fillim të viteve 1990. Dikur quhej fshati Aidonta Ftini dhe ndodhet në Prefekturën e Prevezës, Çamëri. Studiuesi Nikos Stylos është nga ky fshat, i cili ka jetuar në Gjermani tash e shumë vite. Ai pohon origjinën e tij shqiptare dhe flet shqip gjuhë shumë mirë. Nikos Stylos ka shkruar për racizmin grek kundër fëmijë me origjinë nga familje shqiptare dhe ndoqën shkollën greke në periudha 1950-1960. Ai tha për një gazetë shqiptare: “Mësuesi do na godiste me shkop sa herë që flisnim shqip”. Ç’ mund të thuash për fëmijët shqiptarë të Çamërisë z Micotaqis a do të bëje selfi me të, si me atë vogëlushin minoritar grek?
Edhe pse nën një presion të tillë, çamët që i mbijetuan masakrave të Ushtria e Zervës dhe e ruajtën gjuhën shqipe. Kjo është disbalanca në trajtimin e minoriteteve mes Shqipërisë dhe Greqisë Nuk mund të kesh probleme zero me fqinjët ku fqinjët tuja nuk e trajtojnë minoritetin tënd të paktën si ti.
Fakti është se si Micotakis ashtu edhe udhëheqja shqiptare kishin diçka për të fituar nga kjo ndodhi. Për kryeministrin grek , ishte shumë simbolike dhe do të kishte përcjellë interesin e qeverisë së tij për të ardhmen e komunitetit, ndërsa mund të ketë qenë gjithashtu një mundësi – në dritën e zgjedhjeve të vitit të ardhshëm në Greqi – për të shpallur disa ndihmë praktike dhe masa mbështetëse. Kryeministri shqiptar Edi Rama, nga ana e tij, po përpiqet gjithashtu të marrë pikë me komunitetin pakicë në dritën e zgjedhjeve bashkiake që po afrohen, ndërkohë që do të mund t’i tregonte edhe lidershipin evropian – i mbledhur në Tiranë në atë kohë për Samiti BE-Ballkani Perëndimor – se ai është i përkushtuar për të mbrojtur të drejtat e pakicave të vendit të tij.
Duhet ta dijë sa Micotaqisi e aq më shumë Rama, se fjala reciprocitet mund të thotë miqësi. Dhe BE-ja nuk është gjë tjetër veç Albo-Greqia natyrisht më e madhe e plakut të Vlorës.
Tani imagjinoni sikur Rama të deklaronte në Filat, Prevezë, Margëlliç, Igumenicë apo Janinë apo në sheshin Omonia mes shqiptarëve emigrantë në Greqi se është “Detyrimi i Greqisë është të respektojë plotësisht të drejtat tuaja, pavarësisht nëse i referohemi të drejtës për vetëvendosje, ose të drejtës që fëmijët dhe nipërit tuaj të mësojnë gjuhën shqipe në të gjitha nivelet, apo nëse i referohemi çështjes kritike të të drejtat tuaja pronësore”. Amen!
Uroj, qoftë zhgjëndërr, dhe vetëm atëherë, natyrisht vetëm atëherë ai miku im i mirë himarjot Ilia, mund ta largonte atë brengën, që më shprehu jo pa dhimbje në konfidencë, ashtu popullorçe, se “Në Shqipëri jam greku i m..tit në Greqi jam shqiptari i m..tit. Kush jam unë ?