Nga Keze Kozeta Zylo
Në këtë javë pushimi nga shkolla, por dhe aq me punë, zgjodhëm një ditë t’ja kushtonim Bibliotekës Publike në Manhattan, më e madhja në Amerikë, pas Bibliotekës së Kongresit Amerikan. Kjo për arsye të shumta, por dhe për krenari për të eksploruar dhe pasuruar më shumë dijet tona. Të udhëtosh nga Staten Island pa makinën personale në Manhattan është një udhëtim poetik mbi oqean. Oqeani na mëson të vallëzojme me valët dhe të dëgjojmë muzikën e ujit përballë Statujës së Lirisë apo gradaçielave të Manhattanit. Oqeani na rrethon kudo në ishull ku zgjodhëm të jetojmë në New York. Kur ka rrebeshe, furtunë Anija (Ferri) na trainon të mos kemi frikë nga stuhitë, sepse jep “leksione” si të lundrojme me këtë anije duke dalë në ballkonin e saj, edhe pse era ta rrëmben kamerën… Ecëm në këmbë drejt Bibliotekës së New Jork-ut egzaktësisht sa minuta e bënim nga shtëpia jonë në Tiranë, Bibliotekën Kombëtare, ku me krenari them se Qemali ka ngujuar bërrylat për punimin e dizertacionit në sallën shkencore atje, dhe natyrshëm ecnim me një nostalgji të papërshkrueshme, ndonëse kemi qenë disa herë bashkë me bijat tona, secili në punën e vet.
Sa herë ndodhem përballë kësaj godine nga më madhështoret ndjej emocion, ngazëllim, sepse ka peshë të rëndë, është minierë e florinjtë. Ajo mban thesare të tilla si: Një draft të Deklaratës së Pavarësisë, shkruar me dorën e Thomas Jefferson, një nga kopjet e pakta të mbijetuara të Biblës së Gutenberg, dhe vepra origjinale, dorëshkrime, letra dhe më shumë nga personazhe të njohur nga letërsia dhe arti etj. Aty kupton se “Kombet e qytetëruara ndërtojnë biblioteka; tokat që kanë humbur shpirtin i mbyllin ato.” Shkruan Toby Forward.
Bukuria dhe madhështia e Bibliotekës Publike të Nju Jorkut është e vetëkuptueshme në bazë të arkitekturës së saj qe është një pikë referimi. Ajo simbolizon madhështinë e qytetit të Nju Jorkut. Shumë filma të famshëm dhe shfaqje televizive kanë pasur bibliotekën.
Muret e mermerta dhe Hollet e Bibliotekës janë gjigande, të larta, plot art, piktura, skulptura dhe kjo bibliotekë është një nga vendet më ikonike të qytetit të Nju Jorkut. Dhoma madhështore e leximit Rose Main ka madhesine e dy blloqeve të qytetit – me tavane shumë të larta që shfaqin murale të qiejve të gjallë dhe reve të ndezura.
Ndërtesa ndodhet e shkruar në Regjistrin Kombëtar të Vendeve Historike në vitet 1960.
Divizioni i librave të rrallë kërkon regjistrim paraprak për studiuesit përpara se të lejohen të hyjnë. Koleksioni përfshin 800 vepra të botuara në Evropë para vitit 1501, dhe gazeta amerikane të botuara para vitit 1865, si dhe mbi 20,000 faqe të gjera, atlase të vjetër dhe vepra rreth udhëtimeve.
Nje seksion përmban gjithashtu Bibla të rralla, duke përfshirë Biblën e parë të Gutenbergut që u soll në SHBA. Përveç kësaj, ajo përfshin botimet e para dhe kopjet nga shkrimtarë të shquar, duke përfshirë William Shakespeare.
Dega kryesore u krijua nga bashkimi i bibliotekave Astor dhe Lenox. Kjo ndodhi në vitin 1895. Andrew Carnegie bëri një dhurim të madh prej 5.2 milionë dollarësh që shkuan në krijimin e sistemit të mrekullueshëm të bibliotekave.
Të kombinuara së bashku, të dy bibliotekat kishin 350,000 artikuj. Si Astor ashtu edhe Lenov konsideroheshin si vendndodhja fizike e degës kryesore. Megjithatë, administratorët e bibliotekës u vendosën në një vend të freskët përgjatë Avenusë së Pestë. Ky ishte një vend qendror midis Astor dhe Lenox. Ky është vendi ku aktualisht ndodhet dega kryesore.
Bibliotekës Publike të Nju Jorkut nuk i mungojnë kurrë librat, revistat dhe raportet.
I famshëm Norbet Pearlroth, kaloi vite midis 1923 dhe 1975 në bibliotekë. Thuhet se ai lexonte mbi 7000 libra në vit.
Biblioteka Publike e Nju Jorkut njihet edhe me emrin Schwarzman. Kjo është për nder të një donatori. Për të kujdesur për rinovimin dhe zgjerimin e bibliotekës, Stephen Schwarzman i dhuroi bibliotekës 100 milionë dollarë. Një pllakë për nder të Stephen Schwarzman ekziston në ndërtesë.
Vendndodhja kryesore e Bibliotekës Publike të Nju Jorkut, ndërtesa Stephen A. Schwarzman, është një nga qendrat kryesore kërkimore të Bibliotekës, e njohur për koleksionet e saj të jashtëzakonshme historike dhe përkushtimin e saj për të ofruar akses të lirë dhe të barabartë në burimet e saj.
Rruga e Bibliotekës
Pas këtij donacioni, arkitekti britanik Norman Foster projektoi rinovimet.
Midis Parkut dhe Fifth Avenue në 41st Street, ka një seri pllakash. Kjo njihet si Rruga e Bibliotekës. “The Library Way” ka një seri pllakash me citate nga autorë të famshëm, poetë dhe individë të shquar në histori. Unë përzgjodha këtë thënie nga Francis Bacon (1561-1626) si: “Disa libra duhen shijuar, disa të tjerë janë për t’u gëlltitur dhe pak prej tyre per t’u përtypur dhe tretur.
Dhoma në degën më të madhe të bibliotekës publike në qytetin më të madh të vendit – është një punë e zbukuruar sipas standardeve të Beaux-Arts të ndërtesës, ka shumë ngjyra të praruara, kerubinë që luajnë flaut që vërtiten atje lart, rreth muraleve qiellore të reve të buta rozë. Përshtypja që jep një shkëlqim i tillë është një ekuilibër hyjnor, por kerubinët u nënshtrohen ligjeve të entropisë ashtu si ne të tjerët. Stili Beaux-Arts evoluoi nga klasicizmi francez i stilit Louis XIV, dhe më pas neoklasicizmi francez duke filluar me stilin Louis XV dhe Stili Louis XVI
Te gjitha Dritat rrjedhin nëpër dritaret e dhomave dhe rrezatojne nga llambat e llambadarëve të saj me tetëmbëdhjetë nivele, të cilat varen varur mbi rreshtat e tavolinave të punës si ëmbëlsira dasme të përmbysura.
Emigranti gjerman Astor që i dhuroi 400, 000 dollarë
Biblioteka Astor u krijua përmes bujarisë së John Jacob Astor (1763–1848), një emigrant gjerman, i cili, në vdekjen e tij, ishte njeriu më i pasur në Amerikë. Në testamentin e tij ai premtoi 400,000 dollarë për ngritjen e një biblioteke referimi në Nju Jork. Biblioteka Astor hapi dyert e saj në 1849, në ndërtesën që tani është shtëpia e Teatrit Publik Joseph Papp të Festivalit të Nju Jorkut Shakespeare. Megjithëse librat nuk qarkullonin dhe orët ishin të kufizuara, ai ishte një burim kryesor për referencë dhe kërkime.
BIBLA E PARË E GUTENBERGUT
Biblioteka tjetër kryesore e Nju Jorkut u themelua nga James Lenox dhe përbëhej kryesisht nga koleksioni i tij personal i librave të rrallë (që përfshinte Biblën e parë të Gutenbergut që erdhi në Botën e Re), dorëshkrime dhe Americana. E vendosur në faqen e koleksionit aktual Frick, Biblioteka Lenox ishte menduar kryesisht për bibliofilët dhe studiuesit. Ndërsa përdorimi ishte pa pagesë, kërkoheshin bileta pranimi. Bibla e Gutenbergut është si gur themeli i shtypjes në Perëndim, Bibla e Gutenberg mishëron arritjet e krijuesit të saj. Koleksionisti dhe themeluesi i Bibliotekës James Lenox mori kopjen e Bibliotekës, e para e sjellë në Amerikë, në 1847.
Në pamje të parë, Bibla e Gutenbergut nuk duket shumë e ndryshme nga dorëshkrimet e shkruara me dorë që dolën përpara saj. Shkronja e dendur gotike imitonte stilin e zakonshëm të shkrimit të dorës të skribëve në atë që sot është Gjermania. Edhe shkronjat fillestare të zbukuruara ose të rubrikuara ishin një mbetje nga traditat e mëhershme të dorëshkrimeve.
Ekspozita
Më tej salla të ndryshme si një ekspozitë e rëndësishme murale me tridhjetë deri në pesëdhjetë fotografi të historisë së Amendamentit të të Drejtave të Barabarta është me të vërtetë diçka për të ecur, lexuar dhe mësuar. Gjithashtu ketu është dhe Bibla e Gutenberg nga mesi i viteve 1400 me inicialet e saj me bojë dore është mjaft magjepsëse Me mbështetjen e Fondacionit Polonsky, Biblioteka Publike e Nju Jorkut digjitalizoi mbi 50,000 faqe të materialit historik të dorëshkrimit të hershëm amerikan. Projekti i Dorëshkrimeve të Hershme Amerikane i lejon studentët, studiuesit dhe publikun e gjerë të rishikojnë ngjarjet kryesore politike të epokës nga këndvështrime të reja dhe të eksplorojnë rrymat e jetës së përditshme shoqërore, kulturore dhe ekonomike në periudhat koloniale, revolucionare dhe të hershme kombëtare.
Libri i shtypur më i vjetër i njohur në botë vjen nga Kina e shekullit të 9-të. Megjithatë, për shekuj pas kësaj, shumica e librave ishin ende të shkruara dhe të kopjuara me dorë. Vetëm nga mesi i shekullit të 15-të, përdorimi i shkronjave të luajtshme u përhap gjerësisht dhe Bibla e Gutenberg-libri i parë thelbësor i shtypur në Evropë- paralajmëroi një ndryshim rrënjësor në mënyrën se si komunikonte bota.
Hapja e Bibliotekës, më 1911
Michael Inman është kurator i librave të rrallë këtu në Bibliotekë.
Kur Biblioteka u hap më 23 maj 1911, turma prej 50.000 vetash shënoi ngjarjen historike dhe mbante titullin e ndërtesës më të madhe prej mermeri në Shtetet e Bashkuara. Duheshin 20 tonë qymyr për të ngrohur bibliotekën në vitet e para – në ditë! Kaq mbresëlënës ishte “Tempulli i mrekullueshëm i mendjes” i Nju Jorkut, saqë Presidenti Taft e quajti hapjen e tij një ditë me rëndësi të kombit, duke deklaruar se Biblioteka do të ishte një model për qytetet e tjera që shpresojnë të përhapin njohuritë mes njerëzve.
Pse është e famshme salla kryesore Rozë e leximit?
Për më shumë se 100 vjet, salla e leximit ka mbështetur shumë shkrimtarë, gazetarë, historianë, nobelistë dhe fitues të çmimit Pulitzer me famë ndërkombëtare, si dhe shpikës, aktivistë dhe studentë në mbledhjen e informacionit, avancimin e njohurive, përmirësimin e zanatit të tyre, thellimin e tyre. John Fedeler, mbikëqyrësi i parë i Bibliotekës, jetoi në një apartament me tetë dhoma në katin e ndërmjetëm nga viti 1911 deri në 1941, duke rritur dy fëmijë atje. Vajza e tij lindi në ndërtesë. Gati sa gjatësia e një fushe futbolli, kjo hapësirë monumentale është e ndarë në dy seksione të ndriçuara nga dritaret masive dhe llambadarët madhështorë. Me një estetikë që më pëlqen ta përshkruaj si “Hogwarts-elegant”, Dhoma kryesore e Leximit Rose ofron një mjedis të pashembullt për të studiuar, kryer kërkime ose për të shijuar një libër të mirë.
Rose Reading Room është një mjedis i qetë, paqësor dhe frymëzues për të hapur një libër ose për t’u përgatitur për një provim.
Shumica e njerëzve e konsiderojnë atraksionin kryesor në Bibliotekën Publike të Nju Jorkut.
Edhe McGraw Rotunda është një nga dhomat më të bukura në New York City, për mendimin tim. E pamundur mos të shikoje tavanin, nje qiell hyjnor. E përshtatur nga kolonat e arrave korintike, Rotonda shfaq pjesë në murale nga Edward Laning që përshkruajnë historinë e fjalës së shkruar.
DY LUANËT
Ndërsa ngjiteshim shkallëve, gjërat e para që takojmë janë dy luanët e gurtë majtas dhe djathtas. Ato janë një markë tregtare e Librarise kombetare dhe janë bërë si nje bekim në njëfarë kuptimi. Më parë ata quheshin Leo Astor dhe Leo Lenox, pas janë dy prej zotërinjve që ndihmuan në themelimin e bibliotekës në vitin 1911.
Megjithatë, në vitet 1930, luanët u quajtën Durim dhe Qëndrueshmëri nga kryebashkiaku i atëhershëm Fiorello LaGuardia. Ai ndjeu se këto ishin dy cilësitë që u duheshin qytetarëve për t’i mbijetuar Depresionit të Madh.
Në hyrje të ndërtesës madhështore të mermertë dy Luanët qëndrojnë kryelartë, të fuqishëm. Në fakt, ata simbolizojne dhe jane të pagëzuar nga kryebashkiaku Fiorello LaGuardia në vitet 1930. Të gjithë njujorkezët kishin nevojë për durim dhe guxim për të kapërcyer Depresionin e Madh. Ai gjeti tek ata, simbolikën e fuqishme të luanëve. Ata qëndrojnë sfidues dhe të qetë në qendër të një qyteti të zhurmshëm, të vendosur me krenari pavarësisht nga rrethanat. Nuk ka rëndësi se sa e frikshme dhe e pasigurt ndihet bota: ata qëndrojnë të fortë, disi mbrojtës dhe mikpritës.
Durimi dhe qëndrueshmëria nga çifti i luanëve prej mermeri me famë botërore që qëndrojnë me krenari përpara ndërtesës madhështore të Beaux-Arts në Fifth Avenue dhe 42nd Street në Manhattan, kanë rrëmbyer imagjinatën dhe dashurinë e njujorkezëve dhe vizitorëve nga e gjithë bota që më 23 maj 1911 kur u hap biblioteka.
Ajo u krijua në 1895 përmes konsolidimit të bibliotekave private Lenox dhe Astor dhe besimit prej 2,000,000 dollarësh të Fondacionit Tilden. Bibliotekat kërkimore ende të financuara privatisht, plus 83 biblioteka të degëve të shtuara nga libraritë, përbëjnë bibliotekën, e cila përmban më shumë se 10,000,000 libra dhe më shumë se 10,000,00 dorëshkrime, si dhe koleksione të mëdha fotografish, hartash, librash për të verbërit, filma dhe mikrofilma.
Ndër zotërimet e veçanta të Bibliotekes janë Koleksioni Berg i letërsisë angleze dhe amerikane, libra të rrallë dhe dorëshkrime nga shekulli i 15-të në shekullin e 20-të; dhe Divizioni i Dorëshkrimeve dhe Arkivave, i cili përfshin, ndër të tjera, letrat e H.L. Mencken dhe fjalimin e lamtumirës të George Washington, me dorën e tij.
Në këtë letër drejtuar “Miqve dhe Qytetarëve”, Uashingtoni paralajmëroi se forcat e seksionalizmit gjeografik, fraksionalizmit politik dhe ndërhyrja e fuqive të huaja në punët e brendshme të vendit kërcënonin stabilitetin e Republikës.
Fjalimi i lamtumirës i Uashingtonit, i botuar në fund të mandatit të tij të dytë, qëndron sot si një paralajmërim i përjetshëm për forcat që kërcënojnë demokracinë amerikane. Në 1796, Presidenti Uashington vendosi se ishte koha të tërhiqej nga jeta publike.
E ndërsa u larguam pas një dite të gjatë nëpër libra, kërkime, hulumtime, Tempulli i trurit dhe i dijes të afron dhe të tërheq si me magnet për të shkuar përsëri e përsëri, pasi kjo minierë floriri nuk ka fund kurrë.
25 shkurt, 2024
Manhattan, New York
