Tiranë, 26 shtator 2024 – Drejtuesi i Delegacionit të Bashkimit Europian në Shqipëri, ambasadori Silvio Gonzato, deklaroi në Tiranë se nuk mund të bëhen dallime midis pavarësisë së drejtësisë dhe statusit të institucioneve administrative të saj.
“Pa institucione të pavarura të drejtësisë nuk ka drejtësi të pavarur. Kriteret si llogaridhënia dhe transparenca nuk mund të përdoren si kosto të pavarësisë. Ato janë mekanizma të brendshëm për të rritur këto cilësi”, deklaroi ambasadori Gonzato.
Ai i bëri komente të mërkurën gjatë një ndërhyrje të dytë nga mesi i diskutimeve, pasi mbajti një fjalë përshëndetëse, në një tryezë mbi reformën në sistemin gjyqësor dhe mbi punën e SPAK-ut dhe Gjykatave të Posaçme për Korrupsionin dhe Krimin e Organizuar, organizuar nga qendra studimore CSDG, ku merrnin përfaqësues të institucioneve të drejtësisë, të Kuvendit, diplomatë, studiues dhe ekspertë të njohur të fushës.
Ndërhyrja e pazakontë e ambasadorit Gonzato erdhi si një reagim mbi fjalën që mbajti në atë tryezë kryetari i komisionit të posaçëm parlamentar për thellimin e reformave, mirëqeverisjen, sundimin e ligjit dhe antikorrupsionin, Fatmir Xhafaj, i cili shpjegoi “një reformë tjetër të rëndësishme që ka marrë përsipër Kuvendi, që synon modernizimin e shtetit, reformimin e disa funksioneve dhe institucioneve të dy pushteteve të tjera, legjislativit dhe ekzekutivit, me fokus adresimin e tre sfidave të rëndësishme: mirëqeverisjen, antikorrupsionin dhe sundimin e ligjit”.
Zoti Xhafaj foli gjatë mbi përgjegjshmërinë, llogaridhënien dhe transparencën e dy këshillave që administrojnë sistemin e drejtësisë pas reformimit, KLGJ dhe KLP, duke theksuar se në funksionet e veta kushtetuese “Kuvendi ka rol monitorues, mbikëqyrës dhe koordinues në tërësi, dhe veçanërisht në marrëdhëniet e tij me institucionet e reja të drejtësisë”.
Zoti Xhafaj e cilësoi si “përmbushje të pamjaftueshme” dhe vetëm “një pjesë e detyrimit kushtetues dhe ligjor” raportimin në Kuvend nga institucionet e drejtësisë. Ai tha se institucionet e reja të drejtësisë duhet ta shohin pavarësinë të pashkëputur nga përgjegjshmëria, që të jenë më shumë llogaridhënëse dhe më transparente.
“Pavarësia e pushtetit gjyqësor, pavarësia e gjyqtarëve dhe prokurorëve në vendimmarrje nuk është e njëjtë në princip dhe në koncept me pavarësinë dhe autonominë në funksionimin e institucioneve të drejtësisë. Pavarësia e gjyqtarëve dhe prokurorëve në vendimmarrje nuk mund të jetë këmishë force për të mos u gjykuar për përgjegjshmërinë, llogaridhënien dhe transparencën”, tha zoti Xhafaj.
Ai përsëriti disa herë se në jetësimin e parimit kyç kushtetues të ndarjes dhe balancimit ndërmjet tre pushteteve ka rol thelbësor Kuvendi, të cilin e cilësoi si “një faktor me rëndësi në koordinimin ndërinstitucional, në ndërveprimin dhe bashkëpunimin e tre pushteteve dhe në harmonizmin e marrëdhënies ndërmjet tyre dhe faktorëve të tjerë të jetës ekonomike e sociale”.
Zoti Xhafaj tha se qëllimi i reformës tjetër është që “të identifikohen përgjegjësitë dhe të harmonizohet bashkëveprimi dhe ndërveprimi i gjithë institucioneve të tre pushteteve në funksion të mirëqeverisjes, të antikorrupsionit dhe të sundimit të ligjit, të cilat nuk janë atribut vetëm i një pushteti e as i një institucioni”.
Ai shtoi se do të ishte gabim i madh që barra e madhe e luftës kundër korrupsionit t’u lihet vetëm dy institucioneve, SPAK dhe GJKKO, sepse edhe tek pjesa penale këto dy institucione kanë një segment shumë të kufizuar pune, ndërsa vet korrupsioni është shumë më i gjerë dhe shumë më kompleks.
Ndaj duhet parë, sipas tij, edhe si funksionojnë institucionet e tjera të shtetit dhe “përmes këtij komisoni synohet të jepen zgjidhjet e nevojshme për t’u bërë komplementarë me strukturat e tjera në bashkëpunim me këto institucione”.
Zoti Xhafaj shtoi mes të tjerash se në fazën e parë të punës së komisionit të posaçëm, që ai drejton, ku opozita nuk merr pjesë, shumë shpejt do të dalë si produkt një dokument analitik i hartuar për këto 3 fusha, i cili “mbështetet mbi dokumenta zyrtare kryesisht të Bashkimit Europian, që është bazamenti mbi të cilin ndërtohet gjithë ky diskutim dhe ky dokument, dhe që janë korniza që kornizojnë veprimtarinë e këtij komisioni, qëllimet dhe produktet e tij”.
Por ambasadori i BE-së Silvio Gonzato theksoi në ndërhyrjen e tij se llogaridhënia dhe transparenca janë kritere dhe mekanizma të brendshme, që nuk mund të përdoren si kosto të pavarësisë dhe se nuk ka drejtësi të pavarur pa institucione të pavarura të drejtësisë.
Ambasadori Gonzato nënvizoi se “në Raportin e Progresit dhe në Raportin Screening (të Shqyrtimit), ne themi që parlamenti ta ushtrojë rolin e vet në mënyrë më adekuate, por kjo nuk do të thotë që të jetë një mënyrë për të ndryshuar kontrollet dhe balancat, apo për të ndryshuar mënyrën e rregullimit të institucioneve të ndryshme, ose për të ndryshuar marrëdhëniet mes tyre”.
Ai shtoi se në ato raporte bëhet fjalë thjesht për ndjekjen serioze të parlamentit për diskutime që bëhen rregullisht me institucionin e pavarur të drejtësisë dhe institucionet e tjera, si dhe për ndjekjen e rekomandimeve të nxjerra në raporte të tilla, duke marrë masat e nevojshme dhe duke përfshirë edhe masat buxhetore.
Zoti Gonzato tha më tej që ndërsa diskutohet një nga aspektet e rëndësishme të reformës, që është përfshirja e përfaqësuesve të shoqërisë civile në institucionet e pavarura të drejtësisë, në Raportin e Shtetit të së Drejtës të publikuar në korrik, ku në lidhje me anëtarët jomagjistratë ende u konstatuan mangësi, për shembull, në kontrollet e historikut dhe verifikimin e pasurisë në krahasim me anëtarët magjistratë, gjë që rezulton të jetë mungesë transparence, ndoshta mungesë edhe në meritokraci gjatë procesit, çka ka vend për përmirësim.
Komisioni i posaçëm parlamentar për thellimin e reformave, mirëqeverisjen, sundimin e ligjit dhe antikorrupsionin nisi nga puna në mes të qershorit, me premtimin që do të jetë gjithëpërfshirës, megjithë mungesën e opozitës, e cila është skeptike ndaj kësaj nisme dhe bojkotoi votimin në parlament edhe të rezolutës edhe të ngritjes së komisionit.
Në fillim të shtatorit ambasada e SHBA-ve në Tiranë bëri të ditur se “do të angazhohet me komisionin e posaçëm për mirëqeverisjen, antikorrupsionin dhe sundimin e ligjit”. Një deklaratë të ngjashme bëri atëherë edhe ambasadori i Delegacionit të BE-së, Gonzato.
Këto deklarata shënuan një ndryshim të qëndrimeve të tyre më herët, kur kryeministri Edi Rama publikoi këtë nismë në maj. Ambasada Amerikane e cilësoi atë “një propozim premtues”, ndërsa Delegacioni i BE-së tha se “mirëpriste çdo nismë për të çuar më tej proceset e arritjeve të reformave të Shqipërisë”, ndërsa të dy përfaqësitë diplomatike theksuan nevojën e gjithëpërfshirjes dhe garancinë “e pakthyeshmërisë së reformës në drejtësi”.
(Zëri i Amerikës)