Nëse Verleni, Rebo, Malarme dhe të tjerë shkruan vargje “simbolike”, Ali Podrimja solli simbolizmin e vërtetë të poezisë më të re botërore. (Koubatis)
Bisedoi: Keze Kozeta Zylo
Kohët e fundit keni promovuar librin ’’Ali Podrimja’’- in Memoriam në Ditët e Diasporës, si ju lindi ideja për të sjellë pranë publikut poetin nga më të dashurit e popullit shqiptar Ali Podrimën?
Ali Podrimja ishte miku im personal. Ishte një nga figurat e mia më të dashura, por dhe si poet, më emocionon në vecanti. Poezia e tij, përmes patriotizmit, historisë dramatike të fëmijës së tij dhe me mënyrën që ai e shprehte, më thithte. Poeti Kombëtar, Ali Podrimja ishte shumë i njohur në qarqet letrare jashtë vendit të tij, por jo shumë i njohur në Greqi. Në të njëjtën kohë, shumë pak ishin angazhuar me krijimtarinë e tij. Ato të cilat desha të theksoj, ishte se Ali Podrimja, nuk ishte vetëm poet, por një poet, i cili krijoi një Shkollë Poezie të tijën, të cilën mund ta quaja ’’Simbolizmi i ri ’’(Neosymbolism). Nëse Verleni, Rebo, Malarme dhe të tjerë shkruan vargje “simbolike”, Podrimja solli simbolizmin e vërtetë të poezisë më të re botërore.Libri ”Ali Podrimja’’ është botuar dhe në gjuhën greke, përkthyer në shqip nga shkrimtari Iliaz Bobaj, si është pritur nga lexuesi grek?
Përkthimi i Iliaz Bobaj mund të them është shumë informativ. Këtë thanë të gjithë shqiptarët që lexuan studimin dhe e pëlqyen. Midis tyre dhe antropologu i madh dhe filozof Përparim Kabo , drejtori i Muzeut Kombëtar Dorian Koçi dhe poeti i madh Ilirian Zhupa. Përveç kësaj, të njëjtin vlerësim i bëri dhe Shoqata Letrare ’’Gjon Kazazi’’, e cila me propozimin e shkrimtarit dhe poetit Muharrem Kurti dhe me mbështetjen e Komunës së Gjakovës, u botua libri për poetin Ali Podrimja. Në Greqi libri është gati të botohet për pak kohë.
Si shkrimtar, si regjisor, aktor i njohur sa ndikon politika greke dhe shqiptare në marrëdhëniet midis artit dhe politikës shpesh herë të mbrapshtë?
Si një njeri i përgjegjshëm dhe qytetar, kam pikëpamjet e mia, si për marrëdhëniet midis popujve, por edhe për të gjykuar në menyrë objektive dhe ashtu siç duken gjërat në të vërtetë. Heq mënjanë ’’pengesën’’ dhe unë shoh në thellësi, dhe atë , të cilën shoh është se politika ndjek rrugën e saj, dhe njerëzit të tyre. Dy popujt tanë dinë të vlerësojnë njerëzit dhe të zhvillojnë marrëdhënie të shëndetëshme ndërmjet tyre. Kultura e përbashkët shumë vjeçare, gjithashtu i ndihmon ata të përballojnë me mirëkuptim dhe me frymë bashkë –krijuese, mundësitë kulturore, të cilat u ofrohen atyre. Unë flas dhe nga përvoja ime ashtu siç dihet këtu dhe 25 vjet bashkëpunoj me faktorë të shumtë kulturor si në Shqipëri ashtu dhe në Kosovë.
Kur keni filluar të shkruani për herë të parë?
Një histori shumë e largët! ’’Krijoja ’’poezi që kur isha fëmijë, dhe shkrimi im i pare ’’zyrtar’’, u vendos në një fletore të shkollore, kur isha ne vitin e parë të gjimnazit.
Në shkrimet tuaja apo në librat e ndryshëm, në jetën e personazheve si shkrimtar, sa ka ndikuar leterësia e antikitetit grek në botën tuaj krijuese si njeri?
Në roman, ose në veprat teatrale, shpesh përdor të dhëna historike në kohëra të ndryshme dhe nga vende të ndryshme të botës. Kjo për shkak se unë jam shumë i lidhur me historinë në përgjithësi, dhe veçanërisht me antikitetin grek. Ndonjëherë kam vënë heronjtë të na tregojnë historinë, nga përvoja e tyre, ose të tregojnë për jetën e tyre.
Jeni vlerësuar me çmime të larta ndërkombëtare, cilat janë disa nga ato, dhe sa frymëyuese kanë qëne për penën tuaj?
Jo, unë nuk shkruaj si shkrimtar, as nuk krijoj si regjisor dhe aktor, me qëllim të caktuar për të marrë çmime. Do te ishte fatkeqësi në se mendoja kështu. Për këtë arsye dhe ju nuk do të shihni as në zyrën time, as dhe në shtëpinë time çmime të varura në mur. Jo se nuk iu jap rëndësi. E kundëtra, më japin kënaqësi të veçantë, si njohja e atyre ku krijoj dhe jap.Këtë desha të theksoja në pyetjen time se sidoqoftë vlerësimet e merituara frymëzojnë, siç dhe pohoni vetë që ju japin kënaqësi të vecantë.
Cilat janë lidhjet tuaja me shkrimtarët shqiptarë dhe mendimi juaj për artin dhe letërsinë shqiptare?
Kam patur fatin e mirë të njoh shumë shkrimtarë bashkëkohorë shqiptarë dhe poetë dhe të lidhem me ta dhe paralelisht të njihem me veprat e tyre, si brenda vendit, si dhe të diasporës, po ashtu dhe ata, të cilët jetojnë këtu dhe shumë vite në Greqi. Kështu unë ndjek nga afër zhvillimin e letërsisë moderne, por gjithashtu marr pjesë, pasi disa libra të mia janë botuar në gjuhën shqipe. Dhe akoma jam duke botuar në gazeta të tilla si ’’Nacional’’dhe revista letrare si ’’Ilz’’, tek e cila jam dhe anëtar i bordit. Shumë antologji kanë botuar poezitë e mia dhe është bërë promovimi i librit ’’Iliana jeta jonë mbaron në tanks’’ në Gjirokastër dhe më vonë në Tiranë dhe ka marr kritikë të mirë. Botimet ’’TOENA’’ më kanë përqafuar me dashuri. Marrëdheniet e mia me letërsinë e vjetër të Shqipërisë, kam patur kujdes të jenë gjithashtu të mira, po ashtu kam lexuar sa më shumë të jetë e mundur shkrimtarët më të vjetër.
Ju jeni martuar me bijën tepelenase mësuesen e nderuar Luljeta Nuraj, cila ka qënë njohja e parë dhe përshtypjet tuaja nga vizita në Tepelenë, si dhe në familjen e saj?
E konsideroj veten time të bekuar në këtë martesë. Është një marrëdhënie dashurie, mirëkuptimi dhe bashkëpunimi reciprok me respekt të madh për marrëdhëniet tona. Ajo është gjithmonë pranë meje dhe më mbështet. Përsa i përket përshypjeve të mia nga Tepelena, ato janë të njëjta për të gjithë Shqipërinë. Pamje të bukura, njerëz të mirë, thesare arkitektonike historike, dhe në shumë vende akoma dhe sot, vende të cilat mbeten autoktonike, brenda kohës së kaluar me njerëz të thjeshtë dhe me natyrën e paprekur, sikur në Memaliaj, me lumin Vjosa, të përqafoj dhe ti dhurojë bukuri mjedisit të virgjër.
Me siguri në hyrje të Tepelenës ju jeni përshëndetur me Ali Pashë Tepelenën, një ndër figurat më të shquara historike të Kombit, varri i të cilit me trupin e tij pa kokë ndodhet në Janinë, cili është mendimi juaj?
Unë besoj se ajo që i përket një populli duhet ta respektojmë dhe jo ta plaçkisim. Aglezët morën nga Akropoli Statujat e Karjatidhes, turqit morën kokën e Aliut dhe kështu me radhë. Këto akte karakterizojnë keq ata, të cilët i bëjnë dhe akoma më shumë, kur kohët ndryshojnë, ngjarjet eleminohen nga përparimi më i gjërë i frymës moderne. Shpresoj që të rikthehet një rregull. Sa për personalitetin e vetë Ali Pashës, unë duhet të them se ishte me të vërtetë i madh dhe roli, të cilin ai ka luajtur në historinë e Perandorisë Osmane, ka ndihmuar në masë të madhe revolucionin grek kundër turqve. Unë dua të them se kam studjuar në veçanti personalitetin, karakterin dhe punën e tij, se duhej ta interpretoja atë si në Teatër ashtu dhe në televizion më parë.
Me çfarë do të paraqiteni në të ardhmen për lexuesit tuaj të shumtë?
Disa ditë më parë doli në qarkullim libri im ’’Letër për një regjisor të ri’, ndërsa në gjuhën shqipe do të dalë shumë shpejt studimi im ’’Psikologjia e Rolit, faktor bazë në interpretimin e veprës Teatrale’’, me parathënien e filozofit Përparim Kabo. Në pranverë do të botohet një vëllim poetik me titull ’’Të dashurisë e të jetës’’ , dhe më vonë një roman historik me titull ’’Ditët e fundit të Konstadinopolit’’, i cili bën fjalë për momentet e fundit të Konstandinopolit (Stambolli) , para se të bjerë përfundimisht në duart e turqve.
12 Maj, 2018
Staten Island, New York
