Në Shqipëri, forcimi i monedhës vendase kundrejt euros ka sjellë një valë shqetësimi në radhët e bizneseve, që preken nga dobësimi i monedhës europiane, veçanërisht në sektorin e eksporteve. Autoritetet zyrtare e shohin forcimin e lekut të lidhur me disa tregues pozitivë në ekonomi, si rritja e eksporteve apo e investimeve të huaja. Mirëpo një pjesë e studiuesve të zhvillimeve ekonomike në vend, shohin tek forcimi i monedhës vendase, një ndikim të informalitetit në ekonomi dhe parasë së zezë. Ata argumentojnë se këto zhvillime në ekonomi, që sjellin më shumë euro në treg, nuk e justifikojnë këtë zhvlerësim të saj në minimumin historik.
Ekonomia shqiptare ka bërë përparim gjatë dy viteve të fundit, duke u rritur në vitin 2022 me 4.8%. Inflacioni, pas shifrës rekord të vitit të kaluar prej 8.3% është ulur aktualisht në 5.7 %.
Por përtej këtyre zhvillimeve, vendi po përballet me një fenomen që për ekspertët përbën shqetësim, vlerësimi i ndjeshëm i monedhës vendase përballë euros. Leku është forcuar me 3.4% krahasuar me muajin Janar dhe me 7.1 krahasuar me muajin prill të vitit të kaluar.
Zyrtarë të Bankës Qendrore, në një intervistë për Zërin e Amerikës, e shohin prirjen dy vjeçare të forcimit të monedhës vendase kundrejt euros, si shenjë të besimit në ekonomi.
“Shpejtësia e rritjes së eksporteve ka qenë, këtë mund ta themi me bindje dhe mbuluar me statistika, mjaft më e lartë se shpejtësia e rritjes së importeve, që ka prodhuar dhe ofertë shtesë të valutës në tregun lokal. Për sa i takon investimeve të huaja direkte, gjatë vitit 2022, këto kanë patur një normë rritje në terma dy-shifrorë, pra kemi patjetër burime të mjaftueshme, hyrje valutore për të mbuluar nevojat e vendit për importe dhe për të gjeneruar dhe këtë fluks plus valute në tregun shqiptar”- u shpreh për Zërin e Amerikës Erald
Themeli, Drejtor i departamentit të politikës monetare në Bankën e Shqipërisë.
Eksportet në vitin 2022 u rritën me 41%, ose me rreth 2 miliardë euro, duke ngushtuar raportin me importet, investimet e huaja direkte u rritën me 33%, ose me rreth 340 milionë euro. Rritje patën edhe remitancat me 9.6%, ose me rreth 72 milionë euro, ndërsa borxhi publik u ul nga 74.5 në 64.6%.
Por e gjithë kjo situatë pozitive në ekonomi vjen me disa rreziqe sipas ekspertëve, pasi forcimi i monedhës vendase përballë euros sjell dëmtime në disa sektorë me ndikim në ekonomi, veçanërisht në atë të eksporteve.
“Eksporti është vetëm skalioni i parë, që merr goditjen. Eksportet e marrin menjëherë, sepse i marrin të ardhurat në euro dhe brenda muajit ato duhet të paguajnë në lek. Duhet të paguajnë rrogat në lek, duhet të paguajnë taksat në lek, duhet të paguajnë energjinë elektrike në lek edhe çdo produkt tjetër, që ato blejnë brenda vendit. Gjatë vitit të shkuar në të gjitha faturat unë kam marrë më pak se në momentin që unë kam faturuar, sepse gjatë gjithë vitit kemi një rënie të euros”, u shpreh për Zërin e Amerikës Alban Zusi, President i Qendrës së Eksporteve.
Njohës të fushës së ekonomisë thonë se pasojat e forcimit të monedhës vendase në sektorin e eksporteve mund të reflektohen në mungesë likuiditeti dhe pamundësi për investime, ndërsa dhe bizneset e tjera përreth tyre rrezikojnë gjithashtu të preken.
Por një pjesë e mirë e ekspertëve të ekonomisë shohin tek forcimi i monedhës vendase një ndikim të drejtpërdrejtë të informalitetit dhe të parasë së zezë në ekonomi.
“Mendoj që faktorët janë sa, le të themi makroekonomikë, apo le të themi ato forcat fondamentale që përcaktojnë kanalet e prurjeve valutore, rritjet e eksporteve, turizmi, shërbimet në përgjithësi, investimet e huaja dhe të ardhurat nga remitancat që kanë qenë në nivele rekord edhe gjatë këtij viti. Pra kemi prurje goxha të shtuara dhe në kanalet formale, por pa asnjë dyshim në Shqipëri një pjesë të rëndësishme zënë kanalet informale, të cilat ruajnë një gjendje të tillë të tregut, që në gjykimin tim e bëjnë të pajustifikueshëm në fakt këtë monedhë tonë të brendshme kaq të fortë”- argumentoi për Zërin e Amerikës Selami Xhepa, President i Universitetit Europian të Tiranës.
Nga ana e tij Arben Malaj, ish-Ministër i Financave sheh si problematikë sektorin e pasurive të paluajtshme.
“Në sektorin e pasurive të patundshme, ose në disa biznese të tjera ne shikojmë që gjithnjë e më tepër ka një rritje të kërkesës, e cila nuk është e natyrshme nga burimet që kanë vetë shqiptarët, qoftë klasa e mesme që është më agresive për kushte më të mira jetese, qoftë edhe bizneset, dhe problem nuk është se kjo para deformon tregun e ndërtimeve dhe të qerasë. Problem është se Shqipëria do të bëhet më e shtrenjtë dhe shqiptarët rrezikojnë të mbeten më të varfër”- u shpreh për Zërin e Amerikës Arben Malaj, ish- Ministër i Financave.
Sipas të dhënave të INSTAT, sektori i ndërtimit, me një luahtje nga rritje negative deri në 6% në vitet 2010-2020, u rrit në dy vitet e fundit me 18 dhe 10.7%. Gjithashtu dhe sektori i pasurive të patundshme, gjatë këtyre viteve u rrit me 5.8 dhe 11.2%. Në vitin 2022 ishte rritja më e lartë në dekadën e fundit.
Sipërfaqet e miratuara për ndërtesa në 5 vitet e fundit janë rritur me 3 herë, dhe në vitin 2022 ishin 2 milionë e 667 mijë metra katrorë. Peshën kryesore të sipërfaqeve për banesa me 76% e mban prefektura e Tiranës. Por zhvillimi i vrullshëm i sektorit të ndërtimit dhe i pasurive të patundshme, sipas ekspertëve shfaq disa deformime që shkojnë në të kundërt me rregullat e tregut.
“Popullsia është duke rënë sepse njerëzit po emigrojnë, madje po emigron shtresa e mesme e cila blen shtëpi të reja. Nga ana tjetër janë duke u rritur ndërtimet dhe bashkë më to po rritet cmimi i banesave. Është çmenduri ekonomike. Duhet të kishte rënë në mënyrë të ndjeshme cmimi i banesave. Ne flasim për pastrimin e parave në ndërtim, por pjesa më e rëndësishme e pastrimit të parave në ndërtim është pastrimi përmes blerjes, jo thjesht ndërtimi”- tha për Zërin e Amerikës Neritan Sejamini, ekspert i ekonomisë.
Por zyrtarët këmbëngulin, se forcimi i monedhës vendase lidhet me ecurinë pozitive të disa sektorëve në ekonomi dhe jo me depërtimin e parasë informale.
Megjithatë, ekspertët nga ana tjetër kanë shprehur shqetësim të vazhdueshëm mbi nivelin e lartë të qarkullimit të parasë jashtë sistemit bankar, rreth 3.4 miliardë euro, ose 20% e PBB, niveli më i lartë në rajon.
Zyrtarë të Bankës Qendrore thanë për Zërin e Amerikës, se arsyet e këtij niveli të lartë të parasë jashtë bankave lidhen me funksionimin e ekonomisë, e cila është bazuar në qarkullimin kesh të parasë gjatë tranzicionit, si dhe kulturën financiare dhe shtrirjen e ulët të sistemit bankar në gjithë territorin e vendit.
Përfaqëues të disa shoqatave të eksportuesve kanë kërkuar një ndërhyrje të autoriteteve përballë situatës së krijuar nga zhvlerësimi i euros. E pyetur nga Zëri i Amerikës nëse është kryer një analizë dhe nëse ka një parashikim mbi goditjet qe marrin disa sektorë veçanërisht eksportuesit, Ministrja e Financave Delina Ibrahimaj njoftoi një takim me përfaqësues të këtij sektori së shpejti mbi këtë çështje, dhe theksoi se tregu i këmbimit valutor është i lirë dhe funksionon mbi bazën e ofertës dhe kërkesës. Por ekspertët, paralajmërojnë se pasojat e zhvlerësimit të vazhdueshëm të monedhës euro përballë lekut, do të kenë ndikim negativ në disa sektorë në ekonomi, duke veçuar atë të eksporteve. Sipas tyre ka gjasa që ky sektor, që kishte rritje të konsiderueshme gjatë vitit të shkuar, me ndikim në rritjen ekonomike në vend, të pësojë në të ardhmen dëmtime të forta.
(Mimoza Picari, Zëri i Amerikës)