“Një copë Shqipëri gjetëm midis New York-ut, siç është Shqipëria përherë e gjallë në zemrat e shqiptarëve të SHBA-së. Më e bukur se rrallëkund kjo gjendet në shtëpinë e Bruno Selimajt. Në restorantin e vet kjo frymë e Shqipërisë rrezaton tek të gjithë një dritë, një frymëzim, një besim. Shqipëria nuk mund të bjerë. Shqipëria nuk do të bjerë. Kështjellat e saj janë të panumërta. Ato gjenden atje ku nuk pritet”.
(Ismail Kadare)
Javën e kaluar, miq e bashkëpunëtorë iu bashkuan aktivistit Bruno Selimaj për të festuar 45-vjetorin e restorantit të tij të njohur “Club A Steakhouse”, në Manhattan, New York.
Mes personaliteteve që morën pjesë ishin edhe Kreu i Misionit të Republikës së Kosovës në New York, Ambasador Blerim Reka, Christopher Hyland, ish-Drejtori Kombëtar Politik i Fushatës së Presidentit Bill Clinton, e të tjerë.
Me të drejtë restorantet shqiptare në New York e në mbarë Amerikën janë quajtur “ambasada” jozyrtare të kombit shqiptar.
Si e treguan edhe folësit e ftuar në mbrëmje restoranti i Brunos ka qenë një nga pikat nevralgjike të lobimit shqiptar në SHBA. Aty janë planifikuar protestat e shqiptarëve, janë pritur e përcjellë diplomatë e politikanë të rëndësishëm amerikanë, janë mbledhur fonde për rezistencën e shqiptarëve, për luftën çlirimtare, për demokraci e kauza humanitare, kanë festuar ngjarjet e mëdha e kanë bërë homazhe për ata që s’janë më.
Po si filloi rrugën ky restorant 45 vjet më parë? Nga erdhi dhe si u angazhua Bruno Selimaj në New York?
Për jetën dhe punën e këtij patrioti flet më mirë pjesa që i kushtohet atij dhe familjes Selimaj në librin “Shqiptarët e Amerikës” të autorit Vehbi Bajrami.
Për të mënjanuar ndonjë paqartësi lidhur me emrin, restoranti quhej fillimisht “Bruno”, përpara se të shndërrohej në Steakhouse për t’iu përshtatur ndryshimeve të kohës. Ajo që nuk ndryshoi asnjëherë ishte vendosmëria dhe përkushtimi i familjes Selimaj për çështjen e atdheut.
Po e sjellim shkrimin të plotë këtu për të edukuar brezat më të rinj për të mësuar më shumë për këtë figurë të nderuar të komunitetit tonë: Bruno Selimaj.
“Bruno” – vatra shqiptare në Manhattan
Nga Vehbi Bajrami
NEW YORK
Nëntë vjet prita për ta “detyruar” Bruno Selimajn që të pranonte për t’u intervistuar. Herën e parë më tha: “Shkruaj për dikë tjetër”. Edhe herën e dytë po ashtu refuzoi se, “qe shumë i zënë me punë”. “Të presim kur të çlirohet Kosova”, më tha herën e tretë me seriozitetin e tij të natyrshëm, por edhe me një buzëqeshje dashamirëse. Nuk më mbetej rrugë tjetër veçse të prisja.
Dy vjet pas çlirimit të Kosovës më në fund Bruno “dorëzohet”: pranon të më tregojë për herë të parë rrugën e tij jetësore.
Lexuesi me të drejtë mund të pyesë: Pse kam qenë kaq këmbëngulës që të shkruaj për të?
Në restorantin e tij italian me emrin “Bruno” në Manhattan, janë zhvilluar gjithë ato veprimtari të rëndësishme për kombin. Aty janë mbledhur apo real- izuar takime me aktivistë të komunitetit, delegacione nga vendlindja, senatorë, kongresistë, ambasadorë, artistë, gazetarë, biznesmenë…Pa e tepruar mund të themi se në “Bruno” është shkruar një pjesë e lavdishme e historisë sonë kombëtare gjatë dhjetë viteve të fundit. Le të përmendim me këtë rast vetëm një fakt të thjeshtë: ndihmat më të mëdha për Kosovën kanë filluar pikërisht në “Bruno”. Sapo filloi lufta atje, në këtë restorant vetëm në një mbrëmje u mblodhën një milion e 600 mijë dollarë për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës. Që në fillim të mbrëmjes, Bruno Selimaj dha 30 mijë dollarë, (disa ditë më parë kishte dhënë një shumë të njejtë). Por a është e mjaftueshme kjo për ushtarët tanë që po luftonin, tha me vete Bruno dhe po e ndjente veten keq. Zemra ia donte të jepte më tepër, por mundësitë për momentin nuk i kishte. Atëherë iu drejtua Nazar Mehmetit: “Më jep njëqind mijë dollarë hua që ta plotësoj dëshirën që kam…”. Atë natë pra Bruno dha gjithsejt 130 mijë dollarë, Rexhë Xhakli 150 mijë dollarë, ndërsa grupi i Dallas-it me Nazar Mehmetin në krye – qindra mijëra dollarë të tjerë. Kjo qe mbrëmja që theu rekordin e ndihmave për UÇK-në. Bashkatdhetarët tanë nga Texas-i e New York-u e treguan me vepra se ç’ndjenin për Kosovën. Disa prej tyre as që kishin qenë ndonjëherë atje, se kishin lindur në Mal të Zi e Maqedoni. Por, ç’rëndësi kishte kjo për ta? Ata po ndihmonin vëllezërit e tyre shqiptarë.
***
Bruno ka marrë pjesë gati në të gjitha demonstratat e zhvilluara për Kosovën në New York e Washington. Kur në kryeqytetin e Amerikës më 1990 erdhi një delegacion i intelektualëve shqiptarë për të dëshmuar në Kongresin e Amerikës, ai dha 57 mijë dollarë për shpenzimet e rastit. Ishte hera e parë që në këtë forum të lartë të Amerikës vinte të dëshmonte një delegacion i Kosovës.
E madhe ka qenë ndihma e tij edhe për kulturën shqiptare. Para pesë vjetësh, bashkë me Dino Asanajn, sponsorizoi botimin e librit “Kombi”.
– Detyra jonë tani është të ndihmojmë për pavarësinë e plotë të Kosovës, – thotë Bruno Selimaj dhe përsërit disa herë: kemi punuar të gjithë bashkë. Nuk kam qenë i vetëm në këtë veprimtari kombëtare.
Ambasadori amerikan Richard Holbrooke, sa herë që kthehej nga Beogradi, pasi takohej me diktatorin serb, e shtronte kuvendin me shqiptarët në ”Bruno”. Diplomati i shkathët e gjakftohtë që bënte politikën e nxehtë të shtetit më të fuqishëm të botës, pasi i dëgjonte me vëmendje shqiptarët, kërkonte prej tyre ide, durim e kompromis dhe jepte sqarimet e rastit, deri në zgjidhjen më optimale. Lufta kishte filluar dhe ai po përpiqej me të gjitha mundësitë të bindte diktatorin serb që të hiqte dorë nga programi i shfarosjes së shqiptarëve. Në këtë mision delikat e të vështirë ai kishte nevojë të “testonte” diasporën. Sa herë që u linte lamtumirën bashkatdhetarëve tanë, u premtonte një takim tjetër kur të kthehej sërish nga Beogradi.
Bruno Selimaj mban mend shumë gjëra që ka dëgjuar direkt nga diplomati amerikan. Diktatori serb i kishte thënë atij në një rast se “nuk kemi problem me shqiptarët e Kosovës po me dormenë*) e superintendentë**) të New York-ut”.
“Zoti ambasador, po i flisni butë Millosheviçit”, kish reaguar Jim Xhema.
“Ai nuk po merr vesh. Sido që t’i flasësh, nuk po më dëgjon”, ia kishte kthyer Holbrooke.
Dino Asanaj i kërkoi ambasadorit ndihmë për të armatosur UÇK-në:
“Nuk duam që amerikanët të vdesin në Kosovë. Veç armë duam. Po t’i kemi ato, do të çlirohemi vetë”.
Holbrooke kishte heshtur: as miratim, as kundërshtim.
Jim Xhema ndoshta ka qenë më i lidhur se askush tjetër me politikën amerikane për të ndihmuar çështjen e Kosovës e nuk i ka kursyer dollarët për të bindur sen- atorë e kongresistë që të ndikonin tek qeveria e Amerikës për të ndërmarrë aksione kundër Serbisë. Ai ka qenë dhe mbetet një nga mysafirët e shpeshtë të Brunos.
Xhema është miku i ngushtë i ish senatorit Bob Dole, të cilin e ndihmoi me të gjitha mundësitë në fushatën zgjedhore presidenciale më 1988 dhe më vonë, sa herë që senatori kish nevojë për ndihmë. Pikërisht z. Xhema organizoi shqiptarët për të shkuar në New Hampshire për t’i dhënë përkrahje senatorit Dole në fushatën e parë presidenciale.
-Ishte dimër, – kujton z. Selimaj. – Në New Hampshire shkuam dhjetë shqiptarë. Jim Xhema solli një makinë në të cilin ishin shkruar parulla në përkrahje të z. Dole. Natë e ditë kemi shëtitur nëpër qytet e u kemi bërë thirrje qytetarëve të votonin për senatorin Dole. Nuk kemi pushuar deri në orën tre të mëngjesit.
Shumicën e shpenzimeve për të gjitha këto i hoqi z. Xhema: fjetjen në hotel, ushqimin, madje na bleu edhe çizme të gjata dimri.
Ata që do të shkruajnë historinë e diasporës shqiptare gjatë dhjetë viteve të fundit, te Bruno Selimaj do të gjejnë edhe plot fakte të tjera interesante. Në restorantin e tij u themelua Liga Qytetare Shqiptaro – Amerikane, forca më e organizuar shqiptare në fund të viteve 80-të e në fillim të viteve 90-të të shekullit
të kaluar. Në “Bruno”, thonë se lindi nisiativa për vendosjen e “vijës së kuqe” për Kosovën nga ish presidenti Bush.
Ndodhi pikërisht ajo që tashmë dihet: shpesh merren vendimet në restorante e kafene, ndërsa në zyra nënshkruhen. Shqiptarët e Amerikës, në restorante janë mbledhur e kanë marrë vendime, kanë takuar legjislatorët amerikanë e kandidatët për presidentë. Në këto lokale ata kanë grumbulluar dollarë për fushatat e tyre elektorale, për të kërkuar më pas përkrahjen e këtyre të zgjedhurve. Në ristorante shpeshherë ata kanë zbrazur xhepat për trimat shqiptarë që luftuan për atdhe apo edhe për të varfërit, për ndërtimin e shkollave e rrugëve në vendlindjet e tyre, etj.
***
Si u ngrit restoranti “Bruno”, kjo vatër shqiptare dhe luksoze?
Ka qenë viti 1978 kur Bruno Selimaj, pasi kishte blerë restorantin “La Tristina” nga miku i tij, Shaqir Gashi, po kërkonte të zgjeronte biznesin. Në rrugën 58 ndërmjet avenysë 2 dhe 3, atij i ra në sy një lokal që jepej me qera. Bashkë me partnerin e tij, Marvin Roseman ai vendosi që këtë lokal ta shndërronte në restorant.
“Bruno” u përurua në tetor të vitit 1978. Në fillim lokali nuk tërhoqi klientë, por gjithçka ndryshoi kur për të shkroi gazeta “The New York Times”. Ky artikull lavdërues, tërhoqi klientët dhe ishte vendimtar në suksesin e biznesit. Më 1983 z. Roseman u tërhoq nga restoranti dhe z. Selimaj bleu pjesën që i takonte. Dy vjet më vonë, nga një zjarr që kaploi ndërtesën, u dogj një pjesë e restorantit. Për të rinovuar lokalin, bruno Selimaj harxhoi rreth 200 mijë dollarë. Pas gjashtë muajsh ai hapi sallën në katin e parë, ndërsa një vit më vonë edhe sallën në katin e dytë. Më 1989 për- fundoi restaurimi i plotë i lokalit.
– Pas rinovimit të restorantit, – tregon Bruno, – nuk kisha shumë klientë. Një natë erdhën tek unë Ekrem Bardha dhe Sejdi Bitiçi.
Në mesnatë, pasi mbylla restorantin shkuam në një lokal tjetër. Ekremi, kur pa se ky restorant ishte i mbushur plot e përplot, më tha: Edhe ti duhet të kesh një piano në sallën e restorantit tuaj. Tingujt e saj krijojnë atmosferë të ngrohtë e qetësuese për klientët, i tërheqin ata.
– Aty për aty, sikur nuk ma mbushi mendjen miku, – thotë Bruno Selimaj, – por, siç thotë populli, këshillën e tjetrit mos e hidh kurrë poshtë, por mbaje ta kesh. Duke gjykuar me vete vendosa ta realizoj. Pas disa ditësh unë vendosa pianon në lokal. Mund t’ju duket e çuditshme, por po u them sinqerisht se ky veprim ndikoi shumë në ngritjen e biznesit.
Emri i tij nga vendlindja është Shyqri, në biznes të gjithë e njohin si Bruno. Si “kompensim” për emrin e lindjes, ai mban gjithmonë varur në xhepin e tij të majtë shqiponjën dykrenare.
U martua me Kumrije Çekajn më 1976. Ka tre djem, “tri A” siç thotë ai: Arbenin, Agronin dhe Albanin, të cilët ndjekin mësimet në shkollat e njohura të Amerikës.
Bruno Selimaj është me prejardhje nga fshati Nokshiq i Plavë-Gucisë. Në Shtetet e Bashkuara emigroi më 1971 për shkaqe ekonomike e politike. Qëllimi i tij ishte tepër modest: nga puna në Amerikë të siguronte aq para sa për të blerë një shtëpi në vendlindje për familjen e tij të varfër. Prej 19 vjetësh ajo banonte nëpër shtëpitë e të tjerëve, pa kurrfarë të ardhurash e në kulmin e varfërisë. Familja Selimaj 19 vjet nuk kishte shtëpi. Verën ajo e kalonte në bjeshkë, po dimrin?…
Bajram e Hajrije Selimaj kishin dhjetë fëmijë. Më i madhi prej tyre, Shyqriu, vendos të sakrifikonte duke lënë vendlindjen, ngaqë nuk shihte asnjë rrugë tjetër për të ndihmuar familjen. Më 1974 arriti të dërgojë paratë për të blerë shtëpinë. Plani i tij ishte që pas ca kohe të kthehej përgjithmonë në vendlindje.
Por… rrallë ndodh në jetë që të realizohen planet e hartuara me kohë. Përballja me realitetin, të detyron shpeshherë që t’ia nisësh gjithçkaje nga e para. Veçanërisht kjo është e vërtetë kur është fjala për Amerikën që konsiderohet me të drejtë si vendi i mundësive të mëdha. Ilustrimi më bindës për këtë do të qe pikërisht rruga e suksesshme e biznesmenit Bruno Selimaj.
Nga ai synim modest për të siguruar ato pak para sa për të blerë një shtëpi në vendlindje, puna këtu në Amerikë shumë shpejt i hapi oreksin për maja më të larta: hap pas hapi ai arriti të krijojë një biznes me emrin e madh “Bruno”, me qendër në Manhattan. Duke pasur këtu një biznes kaq fitimprurës, fëmijët në shkollë e me perspektivë, Bruno ndihet si në pozitën e fajtorit, kur thotë se tashmë e ka vështirë apo edhe të pamundur të kthehet në vendlindje.
Ndonjë dëshirë, projekt ende i paplotësuar?- e pyes në fund.
– Të ndërtohet një qendër kulturore shqiptare në Manhattan dhe të organizohet çdo vit parada shqiptare në këtë qytet, siç bëjnë shumë komunitete të tjera, – më thotë z. Selimaj.
Dhe në fund, një kuriozitet: gazeta “The New York Times” më 1987 e radhiti bashkatdhetarin tonë ndër 10 njerëzit e botës që vishen bukur, krahas presidentit Regan, Gorbaçovit etj.
Bruno Selimaj ruan një ditar, ku mysafirët kanë shënuar e shënojnë përshtypjet e tyre. Në qindra faqe të tij lexuesi do të ndeshë emra personalitetesh të fushave më të ndryshme: politikanë, shkrimtarë, shkencëtarë, veprimtarë, drejtues partishë, shpesh të kahjeve opozitare (se Bruno i pret të gjithë njëlloj si bashkatdhetarë, pavarësisht bindjeve e pozicioneve partiake). Po riprodhojmë këtu një pjesë fare të vogël të tyre.
Elena Kadare: Sa herë që udhëtoj në New York, gëzimi im më i madh është takimi me ju shqiptarët e diasporës, që jetoni me vite këtu dhe keni mbetur nga këm- bët te koka shqiptarë të mirfilltë. Është e katërta apo e pesta herë që vijmë në këtë vend dhe ndonëse vitet kalojnë, gjejmë këtu tek ju shpirtin shqiptar: bujarinë, mikpritjen, madhështinë e popullit tonë.
Richard Holbrooke: Bruno kombinon ushqimin e mrekullueshëm me një agjendë sfiduese politike. Ky restorant është i mrekullueshëm. Angazhimi i pronarit për çështjen e popullit shqiptar është i admirueshëm dhe tërësor.
Senatori Alfonse D’Amato: I dashuri Bruno, faleminderit për mbështetjen dhe miqësinë besnike gjatë viteve, veçanërisht në momente të vështira. Shpresoj se mbështetja jote e madhe do të materializohet në një fitore për popullin e Kosovës. Zoti të bekoftë ty dhe familjen tënde!
Rexhep Qosja: Restoranti “Bruno” është më shumë se restorant: është institucion kombëtar. Shuqo Selimaj – Bruno ka bërë shumë, në shumë mënyra për Kosovën dhe për Shqipërinë. Askush nga shqiptarët e Amerikës më përkushtueshëm e më ndershëm se ai nuk e ka përmbushur parimin e njohur, që ka shpallur kryetari i lavdishëm, John Kennedy: mos pyet çka bërë atdheu për ty, por pyet çka ke bërë ti për atdhe.
Peter Prifti: Sonte ndjej kënaqësi të madhe të rinovoj dhe të përforcoj miqësinë time me Bruno Selimajn, këtë burrë shqiptar që ruan me zell e përkushtim virtytet e të parëve tanë, që dallojnë popullin shqiptar nga e gjithë bota. Janë këto virtytet dhe idealet që bashkojnë dhe vëllazërojnë shqiptarët kudo që janë dhe që garantojnë ringjalljen e Shqipërisë etnike.
Ekrem Bardha: Jam krenar që ju nderoni kombin shqiptar. Jeni shqiptar, kosovar, gegë, toskë, çam. Por, ajo që është me rëndësi, ju jeni shqiptar i pastër. Ju falënderoj e për këtë jam kryelartë me ju.
Pëllumb Kulla: Restoranti “Bruno”, gjithnjë më i ngushtë se zemra e pronarit të vet, i cili për dekada ka qenë dhe mbetet i shqetësuari i përhershëm deri në zgjidhjen e kënaqshme të çështjes shqiptare.
Mark Krasniqi: Atdhetarit dhe shqiptarit të nder- shëm duhet t’i jetë mirënjohës Kosova dhe kombi për zemërgjerësinë dhe kontributin e tij të pakursyer për të mirën e kombit shqiptar, para së gjithash për lirinë e Kosovës dhe të drejtat kombëtare të shqiptarëve në Mal të Zi e në Maqedoni.
Adem Demaçi: Në këtë restorant e ndiej veten po aq mirë, si në odat më bujare shqiptare në Kosovën martire.
Dom Rrok Mirdita: Kjo është një mikpritje tradi- cionale shqiptare e përzier me elegancën e njohur perëndimore. Është kënaqësi e veçantë ta ndiesh veten shqiptar, falë kualiteteve që një bashkatdhetar i paraqet në botën e civilizuar.
Bashkim Paçuku: Zoti Bruno për mua është shembulli më i mirë prej një shqiptari që sakrificën e identi- fikon me ndjenjat e tij kombëtare.
Presidenti Rexhep Meidani: Një darkë e ngrohtë në familjen e madhe shqiptare që pavarësisht se ku i ka të shpërndarë anëtarët e saj, si klloçka që mbulon zogjtë e saj, ka një mbulojë apo ombrellë të madhe, madje shumë të madhe – shqiptarizmën.
Ambasador Petrit Bushati: Qoftë e bardhë dhe vazhdimisht me dyer të hapura për miqtë kjo shtëpi shqiptare në zemrën e New York-ut.
Agim Shehu: Në hapësirën amerikane, një vatër me rrezatim shqiptar vlen më tepër se thesari i Monte Kristos.
Agim Vinca: Bruno është nga ata djem shqiptarë që edhe kur kanë marrë rrugët e botës, i kanë ruajtur vir- tytet tradicionale të shqiptarit: besnikërinë, bujarinë, ndershmërinë.
Kurt Kola: Bruno Selimaj nuk emigroi për ta braktisur atdheun, por për ta ndihmuar atë.
Kiço dhe Mira Blushi: Me njerëz si Bruno kombi shqiptar do të jetë shumë shpejt ashtu si dëshiron të jetë.
Mimoza Ahmeti: Njeriu është diçka i çuditshëm, i pashpjegueshëm, mund të thuash. Por, mikpritja është e përjetshme, si cilësia më prekëse që ai kultivon dhe vlerëson.
Lulzim Jashari dhe Ramiz Lladrovci: Një respekt të veçantë kemi ndaj mikut Bruno Selimaj, i cili gjatë gjithë kohës së luftës ishte afër luftëtarëve të lirisë dhe i ndihmoi ata me të gjitha mundësitë e tij financiare e mendore. Prandaj, UÇK zotin Bruno Selimajn e kon- sideron si bashkëpunëtor dhe bashkëluftëtar të saj.
Lutfi Dervishi: Ky vend duhet kthyer edhe në muze të historisë së përpjekjeve të diasporës shqiptare për çështjen e Kosovës.
Shaqir Gashi: Në këtë restorant u mor vendimi për të përkrahur demonstratat e vititi 1981 dhe të organizo- heshin protesta pranë Kombeve të Bashkuara kundër Jugosllavisë. Në këtë restorant arritëm t’i ulim miqtë e parë nga administrata amerikane. Këtu gjithashtu u mor nisiativa për formimin e lobit shqiptar në Amerikë dhe pikërisht në këtë restorant u mbajt takimi i parë kur plasi lufta në Kosovë.
Përtej mureve të restorantit
Pak kohë më parë gazeta e njohur amerikane “The New York Time” mbase më e fuqishmja në botë, botonte një shkrim me titullin kuptimplotë “Shqiptarët “pushtojnë” piceritë dhe restorantet e New York-ut”. Bukur. Na u bë qejfi që po vlerësoheshim në një dimension të ri. Mos vallë kjo ishte diçka e re dhe e papritur? A nuk kemi krijuar ne shqiptarët e Amerikës prej kohësh një traditë të admirueshme edhe në këtë drejtim? Kjo na shtyu të shkruajmë këto radhë.
Shqiptarët kanë pasur restorante e hotele në Amerikë, qysh nga viti 1906. Dikur lokalet e tyre i pagëzonin kryesisht me emra shqiptarë. Ja disa prej tyre: Hotel – restoranti “Skenderbeg” në Boston me pronar Nik Poçin, për të cilin gazeta “Kombi” thotë se ishte “e vetmja qendër dhe mbledhje e shqiptarëve”. Më vonë PoçI u kthye në Shqipëri e lokalin e bleu Lambi Josifi. Po në këtë kohë në Jamestown të New York-ut ishte hapur hotel–restoranti “Korcha” me pronar Tasi Gramenon, ndërsa në Manhattan, hotel–restoranti “Albano – Roman” me pronar Vani Spiro Barmashin (31 East 11th Street). Në Beddeford, Maine, në këtë kohë rreth 300 shqiptarë që punonin në fabrikat e pambukut dhe të hekurit kishin restorantin me emrin “Shciperia”. Pronarë të tij qenë Nick Pottse e Zhemal Hassan. Ata i ftonin shqiptarët përmes gazetës “Kombi” të drekonin e të darkonin në lokalin e tyre i cili “është hapur tashti dhe aty do të gjejnë gjellë të mirë, të lirë e të paçme”.
Gazeta shkruan se më 1907 në Boston ishte i hapur hotel – restoranti “Balkan Penisula” në pronësi të Nisi Ekonomit e Mihal Aristidhit. Në këtë lokal, thekson gazeta, mblidhen të gjithë shqiptarët dhe e kanë kthyer atë në një qendër të përditshme. Gazeta shton se po në këtë qytet fuksionon dhe hotel restoranti tjetër me emrin “Tomori”.
Më 1908, po sipas kësaj gazete, në qytetin Natick, Massachusetts është i hapur hoteli “Belmont” me pronarë Nic Dishnica e Kr. Kachauni. Ky hotel, tërheq vëmendjen gazeta, është “më i madhi dhe më i bukuri i Natick-ut” dhe vendësit “kanë nakar dhe zili që shqip- tarët u bënë të zot të këtij hoteli”.
Në Boston, George Athanasi hapi hotel – restorantin “Yll’ i Schiperise”, ndërsa në Biddeford, Maine hap restorantin e vet Sotir Stambolla. Në këtë kohë, në New York, siç shkruan “Kombi”, qendra e shqiptarëve ishte kafeneja “Spiro Konduri”.
“Të dielën kur do të dorëzohej prift Fan Noli, e prisnin tërë shqiptarët me padurim. Qendra e shqiptarëve në New York, kafeneja Spiro Konduri mori që të shtunën një fytyrë si të shtëpisë që ka dasmë. Tërë shqiptarët po kuvendonin edhe përgatiteshin për të nesërmen”, vë në dukje gazeta “Kombi”.
Constantine A. Demo në librin “Shqiptarët në Amerikë” shkruan: “Një nga vëndet më të këndëshme të Bostonit që s’dua ta harroj dhe që e kujtojnë me gëzim të gjithë ata fatmirë që e dinin këtë vënd, ish Kafene “Vatra”.
Pronari dhe menaxheri i kafenesë për një kohë të gjatë ishte Goni Katundi, një nga emi- grantët e parë që erdhi në SHBA nga Katundi, më 1901”.
Kafeneja e mori atë emër për të nderuar Federatën Pan Shqiptare “Vatra”. Ajo, shkruan Demo, u bë një qendër për shqiptarët në fillimet e shekullit të kaluar, “një vënd i shenjtë për shqipëtarët patriotë, të cilët vinin në Boston nga të gjitha anët e New England-it dhe shpeshherë, kur vëndi i lindjes ish në rrezik nga fqinjët, bashkonin fuqit’ e tyre me Shqipëtarët e Bostonit për mbrojtjen e Shqipërisë”. Pas kuvendeve të Federatës “Vatra”, delegatët venin në këtë kafe dhe vazhdonin diskutimet e filluara më parë. Zakonisht qëndronin aty duke biseduar deri në orët e vona të natës. Peshkop Noli shkonte shpesh në kafene dhe “posa hynte brenda, miqtë dhe admironjësit e tij grumbulloheshin rreth tij, aqë zell të madh kishin ta dëgjonin kur bisedonte mbi politikën, punët e kishës, ose letërsinë”. Shumë herë, sipas z. Demo, imzot Noli recitonte pjesë të përkthimeve të tij poetike me famë, sidomos vjershën “Korbi”, prej Edgar Allan Poe-s.
Në kafenenë “Vatra” jo vetëm bisedohej, por edhe bëhej humor. Një ditë në këtë lokal, siç shkruan z. Demo, disa burra po pinin kafe tërë qejf dhe një prej tyre e pyeti Fan Nolin:
“Nga të kemi ty?”.
“Nga Katundi”, iu përgjigj menjëherë Noli. Peshkopi ndoshta e tha këtë me të qeshur, por jo pa qëllim. Me këtë mënyrë deshi të shfaqte mirënjohjen e tij ndaj katundllinjve për të gjitha të mirat që kishin bërë.
“Është e para herë, nga sa di unë, që një njeri i famshëm zgjodhi një fshat modest si të tinë dhe me qënë se ky fshat është Katundi ynë, natyrisht, Katundi mburret me “birin” e tij të adoptuar, që ka marë famë an’ e mbanë”, shkruan autori i librit.
Nëntor, 2002
Fotografitë bardhezi janë nga libri “Shqiptarët e Amerikës”. Fotografitë më poshtë janë disa pamje nga festa e 45-vjetorit në restorantin e famshëm shqiptar. Falenderojmë për këto fotografi bashkëpunëtorët e nderuar të gazetës dhe drejtuesit e Shkollës Shqipe dhe Televizionit AlbaLife në diasporë: Kozeta dhe Qemal Zylo.
