Nga Eneida Jacaj
Ermira Zyrakja-Lefort, një grua e hijshme, e kulturuar. Mbi madhështinë e saj prej artisteje qëndron një thjeshtësi që të jep ndjesinë se “Njeriu i Madh” qëndron me këmbë në tokë dhe është i vërtetë në të gjitha cilësitë që përbëjnë esencën e qenies së tij. Duket se arti është i gdhendur si “kurorë dielli” bashkë me Ermirën që në ngjizje, i cili e bën të shkëlqejë në skenë dhe në shpirt.
Ermira është nga ato artiste shqiptare të vërteta, profesioniste, që suksesin dhe famën e kanë të merituar prej punës së palodhur dhe talentit të spikatur. Me hijeshinë, buzëqeshjen dhe muzikën e saj, ajo është një femër elektrizuese që ngre në këmbë një publik të tërë, me duartrokitje dhe entuziazëm të pashtershëm.
Ermira Zyrakja-Lefort është me profesion pianiste, por për t’ua freskuar kujtesën dhe mallin, ajo është bërë e njohur për herë të parë, me rolin e saj të Vjosanës, në filmin “Eja”, të vitit 1987.
Ermira i ka ruajtur ende tiparet e bukura dhe të theksuara, por edhe personalitetin e saj të një vajze serioze, të ëmbël dhe të ndjeshme, ashtu siç janë artistët e vërtetë.
Pianistja Ermira jeton prej 30 vitesh në Zvicër, e martuar me z. François Lefort, ish-President i Parlamentit të Kantonit të Gjenevës, me angazhim 14-vjeçar si politikan, profesor me profesion, kërkues shkencor në biologjinë molekulare. Ajo ia ka kushtuar gjithë jetën e saj tingujve të pianos dhe ajo që është për t’u vlerësuar veçanërrisht është se Ermira është një misionare e denjë e kulturës shqiptare në botë. Përpos kësaj, ajo ka realizuar projekte dhe kurse për artistët e rinj shqiptarë në Zvicër.
Dashuria për profesionin ka bërë që sallat koncertale zvicerane të luajnë me piano e të këndojnë shqip. Gjithashtu, ka marrë pjesë edhe në shumë koncerte të tjera në botë.
Ermira luan me piano muzikë klasike, veprat e kompozitorëve më të njohur botërorë, si ato të Bethovenit, Vivaldit, Hajdenit, Mozartit e të tjera. Ajo ka mbajtur shumë koncerte me muzikë klasike solo, por edhe me artistë të tjerë, në shumë shtete, si: Francë, Angli, Greqi, Irlandë, Slloveni, Kroaci, ShBA etj.
Ermira,që në moshën gjashtëvjeçare ka filluar studimet për piano në Tiranë, për të ecur gjithnjë e sigurt në rrugën e karrierës së saj. Ajo është diplomuar me sukses në Konservatorin Superior të Tiranës, për piano soliste, ku e ka ushtruar edhe detyrën e pedagoges dhe pianistes shoqëruese. Në moshën 14-vjeçare ka filluar të ngjitet në shkallët e karrierës me çmimin e fituar në Konkursin Mbarëkombëtar për të Rinj në Radio Televizionin Shqiptar.
Ermira është artistja e parë që ka publikuar CD me vepra për piano të kompozitorëve shqiptarë, me titull “E jona muzikë”, projekt ky i vlerësuar mjaft, sidomos në Boston, si edhe nga kritika franceze.
– Ju keni shumë vite që jeni larguar nga Shqipëria në Zvicër, ku jetoni dhe punoni. Sa e vështirë ka qenë për ju të përshtateni me jetën këtu?
– Unë tashmë kam tri dekada në Zvicër, ku jam zhvendosur pas studimeve universitare në Konservatorin Superior të Tiranës. Kur u largova nga Shqipëria, nuk kishim informacione që kemi sot për botën, pra as për Zvicrën. Vija nga Shqipëria e mbyllur, por me shkolla, pedagogë e studime cilësore në fushë të artit, shumë profesionistë (16 vite studime për piano, që nga mosha 6 vjecare). Unë erdha në një vend të mrekullueshëm, të rregullt e të bukur, por kisha vështirësi sepse atëherë këtu nuk dinin shumë për Shqipërinë dhe për shqiptarët, nuk dinin as për kulturën dhe artin që Shqipëri, pasi artistët nuk mund të udhëtonin jashtë shtetit, përveç disa grupeve të muzikës popullore e folklorikë. Ishte si, të them simbolikisht, si “një përplasje mbi xham”. Kur i kuptova të gjitha mundësitë që ofronte realiteti artistik në Zvicër me të gjitha kriteret e saj profesionale, të cilin ne nuk kishim pasur mundësi ta njihnim, për shkak të çensurës së sistemit të kohës në Shqipëri, natyrshëm më dëshira për bashkëprezantimin e muzikës sonë klasike, bashkë me muzikën klasike botërore.
Në Gjenevën internacionale u gjendja në hapësirën e pafundme poliitike e kulturore, pa asnjë lloj paragjykimi për përrkatësinë etniike. Pas tri koncerteve të mbajtura në Gjenevë dhe disa provimeve pasuniversitare, iu futa punës për njohjen e diplomës, për marrjen e certifikatës së gjuhës frënge dhe mora pjesë në konkursin me 3 faza për një vend pune…
Krahas punës në njërin nga konservatorët e Gjenevës me strukurë profesionale klasike, gjithmonë kam qenë dhe jam aktive në prezantimin e artit muzikor shqiptar që asokohe nuk njiihej në Zvicër. E realizova një CD me vepra klasike për piano me titull “E jona muzikë”. Kjo CD tashmë gjendet në Bibliotekën e Kongresit Amerikan në Uashington, prandaj jam e lumtur që arti muzikor shqiptar tani njihet në qarqet muzikore botërore. Kam qenë drejtuese artistike dhe pianiste e CD-së “Këngë liturgjike shqipe”, me 22 këngë të interpretuar nga artistë shqiptarë dhe arbëreshë. Bashkë me artistë të të mirënjohur shqiptarë, jam prezantuar si pianiste në një CD me arie lirike të artistes së madhe të Rilindjes kombëtare, Lola Gjoka.
– Veprimtaria juaj artistike tashmë ka përmasa ndërkombëtare, pasi ju keni marrë pjesë në shumë koncerte në shumë shtete…
– Po, vetëm apo bashkë me atistë të tjerë, kam marrë pjesë në koncerte në Zvicër, Slloveni, Francë, Irlandë, Angli, Greqi, Danimarkë, Suedi, Itali, Kroaci, Kosovë e SHBA. Po më kujtohet një poezi e bukur e poetes Vllasova Musta, me titull: “Çdo njeri e ka një emër”, ku flitet për rrugëtimin e secilit, për kontributet dhe vlerat që përcjellin me ata që dinë të bëjnë më mirë, duke nderuar vendin e vet në botë.
– Çfarë ju ka ofruar Zvicra që ju jeni kaq e suksesshme? Pasioni juaj është muzika klasike, apo edhe vepra të muzikës klasike shqiptare?
– Zvicra ofron mundësi të mëdha për realizimin e ideve dhe projekteve artistike, me gjetje interesante, me dimensiione multikulturore, të cilat i ofrohen publikut për njohjen e artistëve të shkollave të ndryshme jashtë Zvicrës. Zvicra ofrron mundësi të shumta për prezantime të projekteve të ndryshme artistike, përfshirje në programe koncertale, pjesëmarrje në shkëmbimin e vlerave artistike pa kurrfarë barrierash. Këtu ekziston një eikulibër i jashtëzakonshëm midis zhanreve të ndryshme dhe rrymave muzikore e artistike, pa mbivlerësuar ose nënvlersuar asnjërin nga zhanret.
– Cilat janë koncertet apo vepra që ju kanë lënë më shumë mbresa gjatë veprimtarisë suaj artistike?
– Sigurisht, koncertet e para në Gjeneve. Përballja e parë me një publik jashtë vendit më ka dhënë emocion të jashtëzakonshëm. Gjatë gjithë interpretimit më ka shoqëruar ndjenja e lumrurisë personale dhe klithja e brendshme “Ja ku jam unë”…
Të gjitha mbresat e përjetimet gjatë karrierës artistike janë të dashura, të bukura, të barasvlefshme… të gjitha fazat, që nga ideja, koncepti, provat, koncertet, duartrokitjet, fotogafitë e lavdatat e deri te artikujt vlerësues…
Por, ka edhe kujtime të tjera, të papërsëritshme. Në vitin 1999 isha në Slloveni. Isha shtatzanë. Në një kamp të refugjatëve kishte nëna dhe fëmijë të dëbuar nga Kosova, i kam ekzekutuar disa këngë shqipe për fëmijë, për t’u ofruar fëmijëve kosovarë mundësinë që pë pak çaste të harrojnë skenat e luftës.
– Ju keni punuar edhe me fëmijë të cilëve ua keni hapur rrugën e artit. Çfarë emocionesh keni kur punoni me fëmijë shqiptarë?
– Pikërisht në periudhën e konfliktit në Kosovë e ndava njërën nga ditët e punës në Konservator për të ofruar kurse pianoje dhe kurse këndimi për fëmijët shqiptarë. Doja që ata të largoheshin sadopak nga bota e trazuar e vendlindjes së tyre, nga vuajtjet e prindërve dhe të të afërmve të tyre në Kosovën e përfshirë nga flakët e luftës. Doja të mos e humbnin gjithë fëmijërinë e tyre me hijet dhe traumat e luftës. Prindërit e tyre ishin shumë mbështetës dhe të entuziasmuar që fëmijët e tyre do të mësonin të luanin muzikë artistike, krrahas zhanreve tjera muzikore.
Me shumë dashuri kam punuar me këta fëmijë e të rinj që sot janë edhe studentë apo të dipllomuar në muzikë. Para luftës dhe gjatë luftës në Kosovë ishte një sfidë e madhe të insistoje që fëmijët e emigracionit shqiptar të merrnin mësime për muzikë klasike. Asokokohe familjet e ardhura nga treva të ndryshme shqiptare kishin prioritete të tjera. Jam e lumtur që në familjet shqiptare arritëm të afirmojmë vlerat e muzikës artistike, krahas muzikës tradicionale shqiptare. Komunikimi i hapur me familjet shqiptare, këshillat e mia miqësore dhe këmbëngulja ime bënë që të fitoja mbështetjen e tyre.
– Si ia keni dalë të fitoni mbështetjen për realizimin e programeve muzkore me artistë të vegjël?
– Me atelien muzikore e vazhdova punën në kuadrin e aktiviteteve të shoqatës ‘Rinia-Kontakt’, një projekt i mbështetur edhe nga Zyra e Integrimit e bashkisë së Gjenevës. Pjesëmarrja e fëmjëve ishte e madhe. Rezultatet po ashtu. Qëllimi im ishte t’i integroja fëmjët dhe t’i përgatiisja për 3 konservatorët e Gjenevës. Duke i motivuar rregullisht, si nxënësit ashtu edhe prindërt, sipas deeviizës “pasioni i sotëm, mund të kthehet në profesionin tim të ardhshëm”. Çdo vit 3-6 prej atyre fëmijëve fitonin audicionet për të vazhduar studimet në konservarorë. Jam e lumtur për rezultatet e arrrritura. Vlerësim që më emocionon edhe sot është mirënjohja që shprehin ish-nxënësit e mi tashmë të rritur dhe prindërit e tyre, kur më përshëndesin: “Tungjatjeta, Profesoresh Ermira!”.
– Ju jeni mjaft e apasionuar edhe me kulturën dhe trashëgiminë e arbëreshëve në Itali. Keni marrë pjesë edhe në shumë projekte artistike me ta. Cila është e veçanta e kësaj kulture dhe çfarë ju frymëzon?
– Që nga viti 2017 merrem me një projekt që e kam shumë për zemër i cili ka të bëjë me kulturën dhe me trashëgiminë muzikore e arbëreshëve. Që prej atij viti, eventet arbërore-shqiptare janë prreezantuar me sukses në Zvicër, Francë, Greqi, Itali, Kalabri… Me grupin, “Vëllezërit Arbëreshë” nga Kalabria, drejtuar me shumë pasion nga Mimmo Imbrogno, ky projekt që ka në program muzikën e arbëreshëve që nga antika, e deri te muzika lirike shqqiptare. Programi realizoheet nga artistë shumë të mirë arbëreshë dhe nga artistë shqiptarë të shteteve ku shfaqen programet. Frymëzimi artistik është në origjinalitetin e krijimtarisë së tyre muzikor e, në polifonitë e tyre, të cilat ata vetë i quajnë ‘vjersha’, në kompozimet muzikore, sidomos në ato më të hershmet që e ruajnë vulën e shpirtit arbëresh, në tekstet e buukura e plot ndjenjë si edhe në kompozimet më të reja. Të gjitha elementët bashkë reflektojnë historinë dhe traditën e pasur të botës së arbëreshëve, përfshirë kostumet unike dhe me motive shumë të bukura artistike.
Më vonë lindi edhe një ide tjetër bashkëpunimi mes krijuesve shqiptarë dhe arbëreshë. Sigurisht, kënaqësi e veçantë ka qenë bashkëpunimi me shkrimtarin, gazetarin, fotografin e mirënjohur arbëresh bashkëkohor Mario Calivà, me të cilin e kemi realizuar monodramën “NOSTALGJIA” event literature -piano, e cila e emocionon thellësisht spektatorin. Vepra flet për historinë e rrugëtimit të arbëreshëve dhe për fatet jetësore, për ndjesitë e përjetimet dhe për botën shpirtërore të tyre. Në këtë vepër kaq të ndjerë, me muzikë të vjetër arbëreshe e shqiptare, me foto të mrekullueshme të arbëreshëve të veshur me kostumet e Horës së Abëreshëv, në Siçili, me autor Mario Calivàn, pasqyrohen të gjitha tiparet e trashëgimisë etno-kulturore të arbëreshëve.
“Nostalgjia” e Mario Calivà, e cila është prezantuar në Gjenevë, Trento e Bolzano, pasqyron historinë e dhimshme të emigrimit dhe luftën për ruajtjen e identitetit etnik e kulturor të arbëreshëve. Shembulli i tyre është shumë mbresëlënës. Si i tillë, ai i shërben shumë emigracionit shqiptar të dekadave të fundit, të cilët përpallen me rrezikun që përbën globalizmi për gjuhën dhe kulturën e një kombi. Shprehja e G. Mahler “tradita nuk është adhurimi i hirit, por ruajtja e zjarrit”, të cilën e përdor grupi arbëresh, duhet të jetë motiv edhe për gjeneratat tona të në diasporë.
Për realizimin e të gjitha projekteve e kemi pasur mbështetjen e madhe të shoqatave shqiptare, kudo në diasporë. Pa këtë mbështetje nuk do të mund të realizoheshin eventet arbërore-shqiptare, të cilat e kanë entuziasmuar shumë publikun.
– Si e vlerësoni artin shqiptar në diasporë, promovimin e vlerave kulturore shqiptare dhe mbajtjen gjallë të gjuhës, kulturës, traditës dhe folklorit shqiptar?
– Arti shqiptar ka një prezantim gjithnjë e më të gjerë në diasporë. Shoqatat dhe klubet shqiptare organizojnë shpesh programe të ndryshme kulturore e muzikore, përmes të cilave prezantojnë vlerat e trashëgimisë kulturore shqiptare, por edhe krijimet e reja artistike të të gjitha gjinive dhe zhanreve. Unë dëshiroj të veçoj programet e muzikës artistike, në të cilat prezantohen veprat më të mira të kompozitorëve shqiptarë. Koncerte të tilla janë mbajtur jo vetëm në Zvicër, por edhe në vende të tjera të Europës, si edhe në Amerikë… Unë ndjej kënaqësi që veprat e kompozitorëve shqiptarë po përfshihen gjithnjë e më shumë edhe në repertorëve të muziktarëve shqiptarë, brenda dhe jashtë vendit, duke qenë se një kohë kishte tendenca që në repertorët e tyre të përfshiheshin vetëm vepra të kompozitorëve të huaj.
– Si e vlerësoni artin muzikor shqiptar, në raport me artin muzikor në vendet me traditë të gjatë?
– Muzika artistike shqiptare është në lartësi të njëjtë me muzikën artistike në botë. Ajo përfaqëson vlerat universale të muzikës, si edhe tiparet e tashëgimisë dhe identitetit kulturor shqiptar. Arti ynë muzikor nuk mund të jetë inferior ndaj artit muzikor në botë, prandaj duhet ta prezantojmë pa ndrojtje dhe pa hezitim kudo që të kemi rastin. Vlerat kulturore, pra edhe vlerat muzikore, nuk maten me madhësinë e një kombi. Muzika artistike vlerësohet për tiparet e saj artistike dhe për origjinalitetin e saj.
– A keni një mesazh apo këshillë për të rinjtë që duan të ndjekin rrugën e artit?
– Një gjë është e sigurtë, çdo fëmijë, i ri apo i rritur ka një botë artistike të veten. Ata që merren me art mund ta shprehin atë më së miri me vepra artistike që krijohen me dashuri, pasion e përkushtim të madh. Arti me vlerë është i tejkohshëm, është i përjetshëm.
Gjatë karrierës sime 30 vjeçare në Zvicës e kam kuptuar se artisti duhet të jetojë me pasionin dhe për pasionin e tij. Po ashtu, e kam kuptuar se njeriu duhet të jetë vetja e tij, kudo që të jetojë dhe kahdo që të shkojë.
Si artiste, e kam kuptuar se arti im buron nga identiteti im. Gjatë rrugëtimit jetësor artit burimor mund t’i shtohen edhe motive të tjera, por ai mbetet po ai në esencën e tij.
Ndjej se në rrugëtimin tim jetësor ka gjithnjë e më shumë tinguj të kujtimeve dhe të mallit për vendin dhe popullin tim.
