Me rastin e 131 vjetorit të lindjes së Fan Nolit
Nga Naum Prifti
Një luftë e rreptë shpërtheu brenda gjirit të Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë në vitet 1949-55, ateherë kur një pjesë besimtarësh brenda saj, u orvatën ta rrëzonin Peshkop Nolin nga kryesia e Kishës duke e akuzuar si komunist. Qarqet shoveniste greke shfrytëzuan rivalitetet klanore të shqiptarëve, duke i nxitur të kërkonin prej Patrikanës së Stambollit një Peshkop tjetër, të përshtatshëm. Patrikana nisi menjëherë Mark Lipen, prift me origjinë shqiptare, duke e emëruar pa asnjë të drejtë kanunore Kryepeshkop. Qe një manevër djallëzore për të futur kishat shqiptare të Amerikës, qendrat kulturore të identitetit dhe të ndjenjave patriotike, nën kupolën e kishës greke. Per disa vjet kishat shqiptare u përçanë duke patur secila palë kryepeshkopin e saj. Më se tre të katërtat e kishave shqiptare qendruan me Fan Nolin, ndaj diversioni i Patrikanës nuk pati sukses. Pas vdekjes së Mark Lipës, 2 nga 3 kishat që ishin bashkuar me të, u kthyen në gjirin e Kishës shqiptare. Artikulli i Nolit shquhet për parashtrimin e fakteve me logjikë, për forcën e argumentimit dhe për gjuhën e mprehtë, duke shkëlqyer me polemikën e tij në mbrojtje të pavarësisë së Kishës shqiptare në Amerikë dhe dinjitetit kombëtar.
Letra e Fan S Nolit:
Në përgjegje të disa aludimeve të bëra në raportin e zotit Glenn A. MëkLein prej Quincy, Mass., të cilat u futën në Apendiksin e Fjalimeve të Kongregacionit të 31 korrikut dhe të 1 gushtit të vitit 1951 prej të nderuarit Harold H. Velde nga Ilinoisi, dëshiroj të bëj deklaratën që vijon:
Unë nuk jam dhe nuk kam qenë kurrë anëtar i ndonjë organizate komuniste, ose prokomuniste dhe asnjëherë në jetën time nuk kam bërë predikime komuniste, prokomuniste ose anti-amerikane. Përkundrazi gjithmonë kam lavdëruar modelin e demokracisë amerikane dhe jam përpjekur të evidencoj faktin historik se Shqipëria ia detyron pavarësisnë në radhë të parë përkrahjes së Amerikës dhe veçanërisht Presidentit Wilson. As Kisha ime, as unë nuk jemi nën juridiksionin e ndonjë Sinodi a Patrikane të huaj komuniste a të çfardo lloji tjetër, sepse Kisha Ortodokse Shqiptare e Amerikës, të cilën e kryesoj, është e pavarur administrativisht. Nuk kam pushuar nga detyra ndonjë prift për arsye se ka qenë antikomunist. At Radoja e humbi detyrën që kishte në Nju Jork sepse ai vetë i kërkoi Kryesisë së Kishës lokale ose t’i paguanin një rrogë më të lartë, ose të gjenin prift tjetër. Sa për emërimin ose shkarkimin e Peshkopëve (Dhespotëve) ose Kryepeshkopëve të Kishës Ortodokse në Shqipëri, unë nuk kam të bëj aspak me atë çështje.
Të thënat e zotit MëkLein janë një çorbë derri që s’e tret stomaku, gatuar me materiale të ardhura nga burime të dyshimta dhe jo të besueshme. Informatorët e tij kryesorë, të cilët i përmend shpesh, janë von Redlik, panegjirist i mbretit Zog dhe Vasil Alarupi, prokonsulli i shquar Fashist i Korçës gjatë pushtimit italian të Shqipërisë. Zoti MëkLain tregohet tepër naiv kur çirrjet e tyre i merr si të vërteta të shenjta.
Duket qartë se zoti MëkLain nuk ka aftësinë e duhur të gjykojë Kishën Ortodokse Shqiptare, ose përgjithësisht Kishën Ortodokse të Lindjes, sepse është komplet injorant në këtë fushë. Atij i thotë mendja, për shembull, se Patriku i Stambollit e ka pozitën njëlloj si Papa i Romës dhe kësisoj gëzon të drejtën të caktojë një Kryepeshkop për shqiptarët ortodoksë të Amerikës, ashtu siç bëri kur dërgoi Mark Lipen në Boston. Sikurse dihet mirëfilli Patriku i Stambollit nuk e ka këtë të drejtë. Juridiksioni i tij përfshin vetëm Dioqezën e Stambollit (Konstantinopolit), me një popullsi prej më pak se 100.000 grekër. Kishat e tjera e njohin atë nominalisht si krye, po nuk marrin urdhëra prej tij, sepse praktikisht janë të pavarura. Këshilli Ekumenik, ku gjithë kishat përfaqësohen nga Peshkopët e tyre, është autoriteti i vetëm, urdhërat e të cilit janë të detyrueshme. Patriku i Stambollit vetëm emrin ka igumenik, ndërsa në të vërtetë s’është veçse një kryepeshkop provincial grek i parëndësishëm dhe çka është më keq, grigja e tij po pakësohet me shpejtësi, nga që mijra grekë po ikin prej Stambollit për shkak të përndjekjeve turke dhe në një të ardhme të afërt, ka perspektivën të katandiset Peshkop titullar “in partibus infidelium,” pa asnjë besimtar.
E vërteta është se në të kaluarën Ortodoksët e Shqipërisë kanë qenë nën juridiksionin e Patrikut të Stambollit, por më 1936, kur ai njohu Kishën Shqiptare si autoqefale, ky juridiksion mori fund. Që nga ai vit Patrikana s’ka asnjë të drejtë kanonike të ndërhyjë në çështjet e Kishës Ortodokse Shqiptare kudo qofshin ata. Për pasojë ai ka kryer një akt jo kanonik kur caktoi Mark Lipen si Kryepeshkop për Ortodoksët Shqiptarë në Amerikë. Edhe përpara këtij akti, qysh më 1950, Patriku shkeli rregullat kanonike qysh kur lejoi Mark Lipen të bëhej në mënyrë të rrufeshme dhjak, prift dhe Kryepeshkop brenda gjashtë muajsh. Kanuni I i Këshillit Ekumenik VII të Nikesë, Kanuni X i Këshillit të Sardës, Kanuni XVI i Këshillit të Parë dhe të Dytë të Konstantinopolit kërkojnë respektimin e rregullit se askush nuk mund të dorëzohet Peshkop pa patur shkollë dhe pa një periudhë të gjatë shërbimi si dhjak e prift. Konsakrimi i Lipes si Kryepeshkop pa përgatitjen e duhur është po aq qesharak sa edhe të prezantosh doktor me gradë shkencore një njeri që ka kryer vetëm gjashtë muaj shkollë mjeksore.
Zoti MëkLain nuk e njeh mirë as gjeografinë e Ballkanit. Na kumton se Lipa “e ka marrë edukatën fetare në shkollën telogjike të Kalkës në Shqipëri.” Çdokush që e njeh sadopak gjeografinë e Ballkanit dhe të Patriarkatit të Stambollit do ta dinte se shkolla telogjike e Kalkës gjendet afër Stambollit, në Turqi dhe jo në Shqipëri. Me sa duket vështirë të besohet se Mark Lipa ka kryer ndonjë shkollë teologjike në Kalkë ose në ndonjë vend tjetër. Duke gjykuar nga letrat e tij, si zor të ketë mbaruar edhe shkollën fillore.
Konsakrimi i këtij batakçiu injorant tridhjetvjeçar në postin episkopal është një veprim pa mend dhe shkatërrimtar që nuk i gjendet shoku në historinë e kishës. Ne s’kemi nevojë të shkojmë larg për të zbuluar arsyet pse u flakën mënjanë në mënyrë aq cinike ligjet kanonike nga konsekratorët e Mark Lipes. Edhe fëmijët e Lindjes së Afërme e dinë se Patrikana e Stambollit s’është veçse një zgjatim i zyrave të Propagandës Greke. Duhej të punonte një agjent ndërmjet shqiptarëve ortodoksë për të fituar përkrahës për aneksimin e Shqipërisë së Jugut nga Greqia. Mark Lipa u shenjua për ta kryer këtë detyrë, nën rason fetare dhe kështu u konsakrua në kundërshtim me traditat e lashta të kishës.
Zoti Mëklein më akuzon mua dhe Kishën time si antiamerikane, ndërsa Mark Lipen e gjen si të vetmin njeri të aftë t’u mësojë shqiptarëve demokracinë amerikane. Absurditeti i kësaj lidhje duket sheshazi për çdo njeri që njeh faktet. Dalka se Mark Lipa nuk merr erë nga anglishtja dhe nuk ka të ngjarë të ketë mësuar shumë për demokracinë amerikane në Stamboll, a në Turqi ku lindi dhe u rrit. Ndryshe nga ç’pandehet, Kisha Ortodokse Shqiptare e Amerikës përbëhet kryesisht nga qytetarë amerikanë, të cilët shkulen së qeshuri me idenë që të marrin mësime për demokracinë amerikane nga një ignoramus1 si Lipa, këmba e të cilit s’ka veçse disa muaj që shkeli në tokën amerikane.
Po bëhen tani më se dhjetë vjet qëkurse Kisha jonë iu vu punës për të zbatuar programin e amerikanizimit të kishës. Na u duk se rruga më e mirë qe të futnim shërbesën anglisht për Kishën tonë, duke filluar nga të kremtet e mëdha si Krishtlindja dhe Pashkët. Këtë gjë duhesh ta bënim për të tërhequr brezin e ri, shumë nga të cilët as nuk e flasin shqipen, as nuk e kuptojnë. Po për ta kthyer shërbesën anglisht duhesh një punë kolosale dhe shpenzime të mëdha. Jam i kënaqur të them se kësaj detyre themeltare i dolëm mbanë. Më 1949 Kisha jonë botoi “Libri i Lutjeve të Ortodoksëve të Lindjes” (The Eastern Orthodox Prayer Book), një vepër prej 695 faqesh, ku janë përmbledhur të gjitha shërbesat e Kishës Ortodokse të Lindjes në anglisht. I vetmi libër në gjuhën angleze që mund të barazohet me të, është ai i Ms. Hapgood, shpenzimet e të cilit u mbuluan nga Sinodi i Shenjtë i Rusisë gjatë regjimit carist. Këtë vit vit Kisha jonë botoi “Hymnore e Ortodoksëve të Lindjes” e cila padyshim është më e mira dhe më e kuptueshmja e hymnoreve të Ortodoksëve të Lindjes që janë botuar anglisht. Këto dy libra flasin më shumë se fjalët për punën tonë për amerikanizimin e kishës.
Kryepeshkop F.S. Noli
i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë
18 tetor 1951
E përktheu nga anglishtja Naum Prifti