(100 vjet nga rënia e Bajram Currit, tribunit popullor dhe simbolit të qëndresës kombëtare)
Prof.dr Skender ASANI
Historia e një kombi ndërtohet mbi sakrificat dhe veprat e atyre që guxojnë të sfidojnë padrejtësinë, të ngrihen mbi interesat vetjake dhe të japin gjithçka për lirinë e popullit të tyre. Një nga këto figura të shquara të historisë shqiptare është Bajram Curri, një tribun popullor, luftëtar i paepur dhe një ikonë e rezistencës kombëtare. Ai ishte njeri i malit dhe i popullit, një strateg i lindur, i cili nuk u përkul kurrë para asnjë sundimi, qoftë ai i huaj apo vendas.
Në marsin e vitit 1925, Bajram Curri u gjet i rrethuar në një shpellë të Dragobisë, vendi që sot është shndërruar në një legjendë të qëndresës. I vetëm përballë forcave të Ahmet Zogut, ai zgjodhi vdekjen para dorëzimit, duke vulosur fatin e tij si një hero kombëtar. Një shekull më vonë, kujtesa për të mbetet e gjallë, duke na kujtuar se liria nuk dhurohet, por fitohet me mund dhe sakrificë.
Bajram Curri lindi në vitin 1862 në Gjakovë, në një familje me tradita të thella patriotike. I ati, Shaqir Curri, ishte një prijës i njohur, i cili ia ngulit të birit ndjenjën e fortë të përkatësisë kombëtare dhe urrejtjen për robërinë. Që në moshë të re, Bajram Curri u gjend në mesin e lëvizjeve patriotike të kohës, duke përqafuar idealin e një Shqipërie të lirë dhe të bashkuar.
Shekulli XIX dhe fillimi i shekullit XX ishin kohë të stuhishme për shqiptarët. Perandoria Osmane po shfaqte shenjat e dobësimit, ndërsa Fuqitë e Mëdha synonin ta ndanin Ballkanin sipas interesave të tyre, shpesh në kurriz të shqiptarëve. Në këtë sfond historik, Bajram Curri doli në ballë të lëvizjeve kombëtare. Ai u bë një nga figurat kyçe të Lidhjes së Prizrenit dhe më vonë i Lidhjes së Pejës, duke kërkuar me ngulm të drejtat e shqiptarëve dhe autonominë e trojeve të tyre.
Nuk ishte thjesht një burrë pushke, por edhe një njeri me vizion politik. Ai e kuptonte se fati i kombit nuk varej vetëm nga armët, por edhe nga uniteti dhe organizimi i shqiptarëve. Për këtë arsye, ai bashkëpunoi ngushtë me figura të tjera të mëdha të kohës, si Hasan Prishtina dhe Isa Boletini, për të ndërtuar themelet e një Shqipërie të lirë.
Kur më 28 nëntor 1912, Ismail Qemali ngriti flamurin në Vlorë, Bajram Curri ishte ndër ata që nuk e panë këtë akt si fundin e luftës, por si fillimin e një beteje të re. Pavarësia nuk ishte e garantuar; territoret shqiptare ishin të rrezikuara nga fqinjët që kërkonin copëtimin e Shqipërisë. Në këtë periudhë kritike, Bajram Curri u angazhua me gjithë fuqinë e tij për mbrojtjen e kufijve të Shqipërisë nga pushtimet serbe dhe malazeze.
Gjatë Luftës së Parë Botërore, ai nuk reshti së luftuari për çështjen shqiptare. Në kohën kur fuqitë e mëdha po ridizajnonin hartën e Europës, ai vazhdoi të mbështeste rezistencën shqiptare, duke luftuar për të ruajtur integritetin territorial të vendit.
Pas Luftës së Parë Botërore, Shqipëria u gjend përballë një realiteti të ri politik. Ahmet Zogu, një figurë ambicioze që synonte të vendoste një regjim të fortë qendror, u bë një nga kundërshtarët më të mëdhenj të Bajram Currit. Për Currin, Zogu nuk ishte thjesht një rival politik, por një njeri që rrezikonte idealin e një Shqipërie demokratike dhe të lirë nga ndikimi i jashtëm.
Kundërshtimi ndaj Zogut e vendosi Bajram Currin në një pozitë të vështirë. Ai organizoi disa kryengritje në veri të Shqipërisë, por forcat qeveritare, të mbështetura nga fuqitë e huaja, e ndoqën pa mëshirë. Në mars të vitit 1925, ai u detyrua të strehohej në një shpellë në Dragobi, ku u rrethua nga forcat e Ahmet Zogut.
Historia tregon se, përballë mundësisë së kapjes, ai zgjodhi vetëvrasjen, duke mos lejuar që armiku ta poshtëronte. Kjo vdekje tragjike e vulosi figurën e tij si një hero të vërtetë kombëtar, i cili nuk pranoi kurrë të dorëzohej.
Vdekja e Bajram Currit nuk ishte vetëm fundi i një njeriu, por edhe shuajtja e një epoke të tërë të rezistencës së armatosur shqiptare në Kosovë. Ai ishte një nga figurat kryesore që mbajti gjallë luftën për çlirimin e trojeve shqiptare nga sundimi i huaj. Me rënien e tij, u shua edhe shpresa për një kundërshtim të organizuar të pushtimit jugosllav në Kosovë, pasi mungesa e një udhëheqësi të tillë bëri që lëvizjet e mëtejshme të mos kishin të njëjtën forcë dhe drejtim. Për dekada më pas, shqiptarët në Kosovë u detyruan të kalonin nga një rezistencë e hapur në një luftë të gjatë politike dhe kulturore për të mbajtur gjallë identitetin e tyre kombëtar.
Sot, një shekull pas vdekjes së tij, emri i Bajram Currit vazhdon të mbetet një simbol i qëndresës dhe i lirisë. Qyteti Bajram Curri, qendra e Tropojës, mban me krenari emrin e tij, ndërsa historia e tij mësohet në shkolla si një shembull i sakrificës për atdheun.
Por më e rëndësishmja është se ideali i tij mbetet i gjallë. Në një kohë kur sfidat e kombit shqiptar nuk kanë përfunduar ende, fryma e Bajram Currit na kujton se liria kërkon përkushtim, guxim dhe sakrificë. Ai është një nga ata burra që nuk vdesin kurrë, sepse vazhdojnë të jetojnë në zemrat e një populli që nuk harron bijtë e tij më të mirë.
Figura e Bajram Currit është një testament i pathyeshmërisë shqiptare. Ai ishte një njeri që e kuptoi se liria nuk mund të blihet me fjalë, por duhet të fitohet me gjak dhe vendosmëri. Sot, 100 vjet pas rënies së tij, ai mbetet një frymëzim për të gjithë ata që besojnë në idealet e lirisë dhe të drejtësisë. Historia e tij na mëson se, edhe në kohët më të errëta, drita e atdhedashurisë nuk shuhet kurrë, por mbetet një fener që ndriçon rrugën e brezave të ardhshëm.
Shkup, 27 mars 2025