Duke kujtuar Kongresin e Alfabetit të mbajtur më 14 – 22 nëntor 1908, nervi i reagimit shkencor e kulturor bëhet më i prekshëm ndaj detyrimeve tona shoqërore e institucionale për gjuhën shqipe, si instrument mjaft i rëndësishëm në rrafshin e komunikimit shoqëror.
Kongresi Alfabetit, mbajtur nga 14 – 22 nëntor 1908 në Manastir, e oksidentalizoi kulturën e shkrimit shqip, si një mundësi e favorshme për ta shkëputur rrjedhën e historisë nga anarkia e shkronjave me alfabete të ndryshme në një alfabet unik. Në të morën pjesë 50 delegatë të shoqërive, klubeve dhe organeve kombëtare të trevave shqiptare.
Kongresi ngriti një komision prej 11 delegatësh ku Gjergj Fishta u zgjodh kryetar komisioni. Në këtë komision ishin anëtarë: Ndre Mjeda, Gjergj Qiriazi, Mit’hat Frashëri, Sotir Peci, Shahin Kolonja, Luigj Gurakuqi, Dhimitër Buda, Bajo Topulli, Nyz’het Bej Vrioni, Grigor Cilka.
Të gjithë këta emra, përpos heterogjentitetit krahinor, përfaqësonin edhe diversitetin fetar, sepse në Kongresin e Manastirit morën pjesë veprimtarë të shquar katolikë, myslimanë, protestantë, ortodoks e bektashinjë.
Pra, Kongresi i Manastirit, përpos integrimit të alfabeteve në një të vetëm, në atë latin, promovoi edhe kulturën e bashkëjetesës fetare, një model ky gati unikal tek shqiptarët, i cili u kultivua edhe në kohët e mëvonshme.
Për një popull të emancipuar, alfabeti ka një dimension të rëndësishëm në zhvillimin historik e kulturor të tij. Sa i përket shqiptarëve, ky dimension është i dyfishtë, sepse në mënyrë praktike shprehte aspiratën e shqiptarëve për liri kombëtare dhe për frymë properendimore në kulturën shkrimore.
Përvetësimi i alfabetit latin dhe standardizimi i tij për nevojat praktike të shkollave, librave, gazetave e revistave, i dha kulturës shqiptare një favor tepër të madh sepse në këtë mënyrë procesi i komunikimit dhe bashkëpunimit me kulturat perendimore ishte më efikas. Ky favor kishte qenë vendimtar për interesimin albanologëve të huaj për gjuhën shqipe, të cilët e patën më lehtë për t’i studiuar shkrimet e shkruar në këtë alfabet.
Shikuar nga perspektiva e tanishme, Kongresi i Manastirit mund të na shërbejë si një referencë e dobishme e standardizimit gjuhësor të shqipes, por edhe si një hallkë e fuqishme e lidhjes me kulturat tjera, ku interakcioni linguistik ndihmon në tejkalimin e barrierave komunikuese në mes të popujve.
Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore dhe Kulturore të Shqiptarëve për çdo vit organizon DITËT E ALFABETIT, ku studiuesit e fushave albanologjike japin kontributin e tyre shkencor në ndriçimin e temave e ideve që ndërlidhen me kulturën e shkrimit shqip. Sivjet patëm Gjuhën, letërsisë, kulturën dhe traditën arbëreshëve të Italisë temë qendrore të DITËVE TË ALFABETIT, duke dashur që në këtë mënyrë të senzibilizojmë opinionin publik dhe sidomos institucionet kompetente në ruajtjen e këtij komuniteti nga erozioni i zhdukjes. Komuniteti arbëresh në Itali sot janë dëshmia më e gjallë e një kulture të lashtë e cila u kishte mbijetuar furtunave të asimilimit në saje të ruajtjes së gjuhës së vjetër të Gjergj Kastriotit Skenderbeut nga dhëmbi i asimilimit dhe globalizmit. Njëkohësisht ky komunitet ishte edhe ura lidhëse përmes së cilës idetë kulturore evropiane ndikuan në zhvillimin e Rilindjes sonë kombëtare, dhe u formësuan në Kongresin e Alfabetit në Manastir. Prandaj edhe Instituti ynë si ditëlindje të vet ka pikërisht 22 Nëntorin, një simbolikë kjo që integron në vetvete përveç historinë e kulturës gjuhësore edhe idetë e Rilindjes sonë për një diversitet kulturor e gjuhësor me popujt tjerë, aspiratë kjo që është materializuar në funksionimin e disa Departamenteve tona ku bashkëjetesa fetare dhe kulturore është motoja e punës sonë shkencore e hulumtuese. Një konfirmim praktik i këtij angazhimi janë edhe inkurajimet që na vinë nga institucionet ndërkombëtare, ku ITSHKSH targetohet si një qendër e mirëfilltë e kultivimit të tolerancës dhe mirëkuptimit në një shoqëri me diversitet etnik, fetar e gjuhësor.
Duke kujtuar Kongresin e Alfabetit të mbajtur më 14 – 22 nëntor 1908, nervi i reagimit shkencor e kulturor bëhet më i prekshëm ndaj detyrimeve tona shoqërore e institucionale për gjuhën shqipe, si instrument mjaft i rëndësishëm në rrafshin e komunikimit shoqëror.
Uroj që në vitet në vijim kultura e gjuhës dhe e komunikimit në mes të njerëzve të zgjerojnë dioptrinë e vrojtimit në ato pika ku e përbashkëta shkrihet në shtratin kohor të së ardhmes.
(Fjalë rasti në manifestimin qendror për shënimin 22 nëntorit – përmbylljes së Ditëve të Alfabetit në ITSHKSH)