Për Kosovën, ish-politikani serb, Millan Radoiçiq, mbetet thelbi i problemeve të sigurisë. Për më shumë se një vit, emri i tij lakohet si “kriminel”, “terrorist” e “kontrabandist” dhe përmendet në akuza – qofshin zyrtare apo verbale – për orkestrimin e sulmeve në Kosovë.
“Të gjitha këto sulme që kanë ndodhur, por edhe sulmet në të ardhmen që i planifikojnë, drastikisht bie gjasa që të realizohen, nëse u dorëzohet institucioneve të Kosovës, të policisë e të drejtësisë, Millan Radoiçiq”, tha kryeministri i Kosovës, Albin Kurti.
Ai e bëri këtë deklaratë pas sulmit të 29 nëntorit në Ibër-Lepenc – kanalin që furnizon me ujë disa qytete dhe termoelektrana të vendit. Kurti implikoi Radoiçiqin dhe vetë shtetin e Serbisë në organizimin e tij, edhe pse udhëheqja serbe e mohoi çdo përgjegjësi.
Radoiçiq, përndryshe, ka një aktakuzë në Kosovë – për rastin e sulmit të armatosur në Banjskë – e cila, mes tjerash, e ngarkon me terrorizëm. Kundër tij ka edhe një fletarrestim.
Ajo që dihet është se ai gjendet në Serbi – së paku sipas autoriteteve atje. Ndaj, Kurti, pas sulmit në Ibër-Lepenc, kërkoi nga bashkësia ndërkombëtare që t’i bëjë trysni Beogradit për ta dorëzuar në Kosovë.
“Në Kosovë ka sundim të ligjit. Gjykatat janë pakrahasimisht më të mira se në Serbi. Këtë e thonë edhe raportet ndërkombëtare”, tha Kurti.
Radio Evropa e Lirë nuk arriti të sigurojë ndonjë përgjigje nga Qeveria e Kosovës nëse ka marrë ndonjë garanci nga bashkësia ndërkombëtare. Ngjashëm, as Departamenti amerikan i Shtetit e as Bashkimi Evropian nuk iu përgjigjën pyetjes së REL-it se si do të procedojnë pas thirrjes së Kurtit.
Augustin Palokaj, gazetar që prej vitesh përcjell politikën evropiane, thotë se gjasat që Radoiçiq t’i dorëzohet Kosovës, janë joreale.
“Kjo kërkesë apo ky kusht nga kryeministri i Kosovës shihet si i logjikshëm dhe i arsyeshëm, pasi që Serbia nuk është duke ndërmarrë ndonjë masë”.
“Mirëpo, Serbia nuk ekstradon askënd në asnjë vend tjetër, kështu që Bashkimi Evropian ka mirëkuptim për të gjitha vendet e rajonit, që nuk i ekstradojnë shtetasit e tyre në vendet e tjera – me përjashtim të strukturave gjyqësore ndërkombëtare”, thotë Palokaj për programin Expose të Radios Evropa e Lirë.
Toby Vogel, nga Këshilli për Politikat e Demokratizimit në Berlin, thotë se koha për t’i bërë presion presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq, për të ndërmarrë masa kundër Radoiçiqit, është tani, përpara se presidenti i zgjedhur amerikan, Donald Trump, ta marrë detyrën në janar.
Vogel thotë se ky presion duhet të vijë nga BE-ja, sepse kthimi i Trumpit nuk pritet të sjellë ndonjë gjë pozitive për Ballkanin Perëndimor, sipas tij.
“Nëse do të kishte presion për ekstradimin e Radoiçiqit, është vështirë të thuhet, marrë parasysh marrëdhëniet e komplikuara mes Kosovës dhe Serbisë. Nuk është e pazakonshme për shtetet që të mos i ekstradojnë shtetasit e tyre. Por, administrata e presidentit aktual amerikan, Joe Biden, dhe BE-ja duhet t’ia bëjnë të qartë Vuçiqit se është e patolerueshme që Radoiçiq të vazhdojë të jetë i lirë në Serbi”, thotë Vogel për Exposenë.
Serbia është duke zhvilluar po ashtu hetime kundër Radoiçiqit, i cili e ka pranuar përgjegjësinë për sulmin në Banjskë në shtator të vitit 2023.
Një polic i Kosovës është vrarë në këtë sulm, ndërsa në përleshjen e armatosur që ka pasuar, janë vrarë edhe tre sulmues serbë.
Kryeprokurori i Prokurorisë së Lartë Publike në Beograd, Nenad Stefanoviq, tha në fillim të këtij muaji se vendimi për të ngritur aktakuzë kundër Radoiçiqit, do të merret në fund të këtij viti ose në fillim të vitit 2025.
Në Serbi, Radoiçiq dyshohet për vepra të tjera penale, përkatësisht për “krim të rëndë kundër sigurisë së përgjithshme dhe prodhim, mbajtje dhe trafik të paligjshëm të armëve”.
Pas seancës dëgjimore në Beograd, në tetor të vitit 2023, ai u la i lirë, por iu kërkua të mos dilte nga Serbia dhe të paraqitej dy herë në muaj në stacionin policor kompetent.
Nga Gjykata e Lartë në Beograd konfirmuan se kjo masë i është zgjatur deri në janar të vitit 2025 dhe se Radoiçiq është “duke e respektuar”.
Se në cilin vend të Serbisë ndodhet ai, nuk është e qartë. Ministria e Brendshme serbe nuk iu përgjigj pyetjes së REL-it se në cilin stacion policor lajmërohet. Thirrjeve të REL-it nuk iu përgjigj as avokati i Radoiçiqit, Goran Petronijeviq.
Një avokat tjetër serb, Bozho Prelleviq, thotë se vendimi i Prokurorisë së Lartë në Beograd mund të jetë të ngrejë aktakuzë kundër Radoiçiqit, ose të mos e ngrejë fare atë.
“Vendimi zakonisht merret pas analizimit të provave. Meqenëse ky rast është i mbyllur për publikun, ne nuk e dimë se çfarë provash ka prokurori dhe nuk e dimë se kush është dëgjuar”, thotë Prelleviq.
Prokuroria serbe nuk iu përgjigj pyetjeve të Radios Evropa e Lirë se çfarë kanë zbuluar hetimet dhe çfarë veprimesh janë ndërmarrë.
Megjithatë, njoftimi i saj se do të dalë me një vendim, u bë në ditët kur BE-ja pritet të vendosë për zhbllokimin e mundshëm të negociatave të anëtarësimit me Serbinë.
Palokaj thotë se BE-ja do t’i lidhë këto dy çështje me njëra-tjetrën, por, sipas tij, pa ndonjë rezultat të prekshëm në praktikë – për këtë arsye:
“Ka shtete anëtare në BE [si Hungaria], por edhe në NATO që nuk janë të interesuara që të dëshmohet roli i Serbisë në Banjskë, sepse nëse BE-ja e ka cilësuar këtë sulm si terrorist, dhe nëse dëshmohet se Serbia mbështet veprime të tilla, atëherë Serbia do të duhej të trajtohej si një vend që sponsorizon terrorizmin”.
“E, për një gjë të tillë nuk janë të interesuara disa vende të BE-së dhe nuk janë të interesuara as Shtetet e Bashkuara të Amerikës”, thotë Palokaj.
Palokaj shton se, jozyrtarisht, në BE pranojnë se e dinë saktë se kush janë përgjegjësit e sulmit në Banjskë dhe se veprat e tyre tashmë janë dëshmuar.
Ai thotë se BE-ja, parimisht, pret që ata të arrestohen dhe të gjykohen në Serbi, por, sipas tij, një gjë e tillë nuk do të ndodhë, nëse Serbia e sheh se nuk ka pasoja nga mosveprimi.
Kjo situatë padyshim se reflekton edhe në dialogun për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë, sepse Kurti e ka kushtëzuar pjesëmarrjen në këtë proces me dorëzimin e Radoiçiqit.
“Druaj se rajoni është duke hyrë në një periudhë të paqëndrueshmërisë së madhe, kryesisht për shkak të administratës së ardhshme të Trumpit”, thotë Vogel.
“BE-ja duhet të veprojë dhe duhet të veprojë tani. Ndaj dialogut duhet pasur një qasje krejtësisht të re. Më duket se shefja e re e politikës së jashtme të BE-së, Kaja Kallas, dhe komisionarja e Zgjerimit, Marta Kos, janë të vetëdijshme për këtë”, shton ai.
Në një takim me Kallasin, më 3 dhjetor, Kurti ka thënë se nuk ka hequr dorë nga dorëzimi i Radoiçiqit si një nga kushtet për vazhdimin e dialogun për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë.
Një ditë më vonë, në takim me ndihmëssekretarin amerikan të Shtetit, James O’Brien, Kurti ka folur po ashtu për rëndësinë e arrestimit të Radoiçiqit, duke thënë se ai e ka mbështetjen e presidentit të Serbisë, Vuçiq, dhe të aparatit shtetëror atje.
Në një forum në fund të qershorit, O’Brien ka thënë se Serbia ka premtuar se Radoiçiq do të përballet me ligjin, në lidhje me sulmin në Banjskë.
Më herët, përmes misionit të BE-së për sundim të ligjit në Kosovë, EULEX, Serbia ka kërkuar informacione nga Kosova për Banjskën, por Kosova e ka refuzuar këtë kërkesë.
Në lidhje me këtë foli këtë javë edhe ministri i Punëve të Brendshëm i Kosovës, Xhelal Sveçla:
“Janë dy gjëra të ndryshme kur thuhet që ne t’ia japim provat që i kemi Serbisë, e ajo të organizojë pastaj një maskaradë – kinse gjykim për Radoiçiqin – dhe është tjetër që Radoiçiq të na dorëzohet neve përmes EULEX-it”.
“Ne bashkëpunojmë ngushtë me EULEX-in dhe patjetër që do të ishim të vullnetshëm për ta shfrytëzuar atë mundësi që Radoiçiq të vihej para drejtësisë në Republikën e Kosovës”, tha Sveçla.
Radoiçiq, prej vitesh, është nën sanksionet e SHBA-së dhe të Britanisë së Madhe, për shkak të dyshimeve për korrupsion dhe krim të organizuar.
Në Kosovë, ai dyshohet edhe për disa vepra të tjera kriminale, përfshirë vrasjen e politikanit serb, Oliver Ivanoviq.
Zgjidhja përfundimtare, mesa duket, do të varet krejtësisht nga vullneti i palëve të përfshira për t’u angazhuar në mënyrë konstruktive në ndjekjen e drejtësisë dhe të stabilitetit. Por, deri te zgjidhja e tillë, që shpesh është në pëllëmbë të dorës, mund të duhen edhe vite kohë.