Kabul, 6 gusht 2021 – Skena lulëzuese mediatike në Afganistan është konsideruar si një prej arritjeve më të mëdha në 20 vjetët e fundit, prej se talibanët u rrëzuan nga pushteti, më 2001.
Por, rikthimi i shpejtë i talibanëve është duke e ndryshuar situatën, pasi ka filluar shtypja e lirisë së medias në territoret që ky grup militant i ka marrë nga forcat qeveritare, në muajt e fundit.
Grupi militant ka mbyllur me forcë dhjetëra stacione lokale të radios, gazeta e televizione në qarqet që i ka marrë nën kontroll, prej se forcat e huaja ushtarake, të udhëhequra nga Shtetet e Bashkuara, nisën tërheqjen nga Afganistani, më 1 maj.
Organizatat e tjera mediatike janë mbyllur nga frika e hakmarrjes së talibanëve dhe shumë gazetarë janë larguar nga shtëpitë e tyre ose po fshehen. Talibanët janë fajësuar për vrasjen e dhjetëra gazetarëve dhe punëtorëve të mediave në vitet e fundit.
Disa media, që janë lejuar të operojnë, janë detyruar që të transmetojnë propagandë të talibanëve. Këtyre mediave u është ndaluar të transmetojnë muzikë apo zëra të grave. Lajmet janë zëvendësuar me buletinet e miratuara nga talibanët, recitimet nga Kurani dhe predikimet islame.
“Të detyruar për të punuar për talibanët”
Radio Nawbahar Balkh, media komerciale me seli në Balkh, qark në provincën me të njëjtin emër, u mbyll muajin e kaluar, kur talibanët morën nën kontroll këtë zonë në veri të Afganistanit.
Shumica prej 18 punëtorëve të kësaj radioje, përfshirë edhe katër gra, u larguan ose u fshehën. Vetëm dy teknikë nuk ikën.
Brenda ditësh, kjo radio rinisi transmetimin. Por, kësaj radhe, ajo u mor nën udhëheqjen e talibanëve.
“Ata që qëndruan u detyruan të punojnë dhe të transmetojnë informacione për talibanët”, tha një ish-punëtor i kësaj radioje, që u largua në Mazar-eSharif, kryeqytetin e provincës.
Ish-punëtorët, të cilët folën në kushte anonimiteti për Radion Evropa e Lirë, thanë se kjo radio është shndërruar në një zëdhënëse të talibanëve.
“Talibanët e përdorin këtë radio për të shpërndarë propagandë kundër qeverisë”, tha një ish-punëtor. “Ata po ashtu transmetojnë predikime fetare. Muzika dhe emisionet argëtuese janë ndaluar”.
Në zonat e tjera që janë marrë nën kontroll talibanët i kanë lejuar të punojnë radio stacionet, por kanë vendosur kufizime mbi përmbajtjen që mund të transmetojnë.
Radio Sedaye Kokcha, një radio private në qarkun Jurm, në provincën Badakshan, u ndalua të transmetojë disa prej programeve të saj. Kryengritësit gjithashtu nuk i kanë lejuar gratë të punojnë.
“Ne aktualisht po transmetojmë programe për agrikulturë, shëndetësi dhe letërsi, por ne i kemi censuruar programet muzikore”, tha Nasir Ahmad Akhgar, drejtor i kësaj radioje.
“Tani, vetëm burrat punojnë në radio”, shtoi ai.
Të plaçkitur dhe të shkatërruar
Në shtatë vjetët e fundit, Radio Dehrawud ka transmetuar lajme dhe programe për çështje aktuale, por edhe për kulturë e programe argëtuese.
Por, kur muajin e kaluar militantët talibanë e morën nën kontroll qarkun Dehrawud, në provincën jugore Uruzgan, kjo radio u mbyll.
“Fillimisht, talibanët nuk na lanë të hyjmë në ndërtesën e radios”, tha Mohammad Omar Waziri, drejtor i Radio Dehrawud, i cili që atëherë u largua nga qarku.
“Më pas u plaçkitën pajisjet. Disa ditë më vonë radioja u shkatërrua”, tregoi ai.
Talibanët pretendojnë se kjo radio ishte plaçkitur para se grupi militant ta merrte nën kontroll qarkun. Por, grupi për të drejtat e mediave, NAI, e kundërshton këtë pretendim, duke thënë se talibanët e plaçkitën dhe e shkatërruan këtë radio pasi e morën nën kontroll qarkun Dehrawud.
Ehsanullah Wolesmal, menaxher i radios private në Tirin Kot, që gjendet në kryeqytetin e Uruzganit, tha se mediat kanë frikë se talibanët do ta marrin nën kontroll qytetin.
“Mediat në Tarin Kot do të shkatërrohen kur të vijnë talibanët”, tha ai.
“Ne u bëjmë thirrje talibanëve të kuptojnë se radio stacionet private dhe lokale janë neutrale dhe nuk duhet të trajtohen në këtë mënyrë”, shtoi ai.
Në zonat që i kanë nën kontroll, talibanët e kanë ndaluar edhe përdorimin e telefonave të mençur dhe të rrjeteve sociale, për të parandaluar njerëzit të kenë qasje në informacione të pavarura.
Disa afganë thonë se janë rrahur nga talibanët pasi kanë postuar komente kritike në rrjetin social Facebook. Anëtarët e grupeve të shoqërisë civile në zonat e kontrolluara nga talibanët janë kërcënuar dhe janë arrestuar.
Talibanët po ashtu kanë vrarë dhjetëra gazetarë dhe kanë shënjestruar dhjetëra media të pavarura që kanë raportuar në mënyrë kritike për ta. Të paktën 12 gazetarë afganë dhe punëtorë të mediave janë vrarë gjatë këtij viti dhe për vrasjen e shumicës prej tyre janë fajësuar militantët talibanë.
Në maj, talibanët i akuzuan mediat e pavarura për “propagandë të njëanshme” dhe i kërcënuan gazetarët se do të kenë “pasoja”.
Disa media të mbyllura
Të paktën 35 media janë mbyllur prej se talibanët e nisën ofensivën e tyre ushtarake, më 1 maj, ka thënë Ministria e Informacionit dhe Kulturës e Afganistanit. Ende nuk është e qartë se sa media janë mbyllur vetë ose janë detyruar nga talibanët të mbyllen.
Gjashtë media të tjera private janë marrë nën kontrollin e talibanëve, tha ministria, më 3 gusht.
Grupi NAI tha se të dhënat tregojnë se 51 media janë mbyllur prej muajit prill: 44 radio stacione, pesë televizione, një qendër mediale dhe një agjenci e lajmeve.
Shumica e mediave të mbyllura ishin në provincat që kanë qenë cak i sulmeve të talibanëve, përfshirë provincat jugore Kandahar dhe Helmand, por edhe në provincat veriore, si: Badakhshan, Takhar, Baghlan, Samangan, Balkh, Sar-e Pul, Jawzjan, Faryab, dhe Badghis.
Mbi 1.000 gazetarë dhe punonjës të mediave, përfshirë 150 gra, i kanë humbur vendet e punës prej prillit, ka thënë grupi NAI.
Prej ndërhyrjes ushtarake të udhëhequr nga SHBA-ja, më 2001, që çoi në largimin nga pushteti të talibanëve, pas pesë vjet udhëheqjeje, skena mediale në Afganistan ka lulëzuar.
Vlerësohet se tani Afganistani i ka 170 radio, mbi 100 gazeta dhe dhjetëra stacione televizive.
Nën regjimin e talibanëve kishte vetëm një radio shtetërore, Zëri i Sheriatit të Talibanëve, ku kryesisht transmetoheshin lutjet dhe mësime fetare.
Talibanët rivendosin ligjet shtypëse
Shtypja e lirisë së medias nga talibanët vjen në kohën kur grupi ekstremist po i rivendos shumë prej ligjeve shtypëse dhe po i rikthen politikat që i kishte pasur gjatë regjimit, më 1996-2001.
Në kohën kur e kontrollonin Afganistanin, talibanët i kishin detyruar gratë të mbuloheshin, ua ndaluan atyre të punojnë jashtë shtëpive të tyre, kishin kufizuar edukimin e vajzave dhe u kishin kërkuar grave që të shoqëroheshin nga burra të afërm, kur dilnin nga shtëpitë e tyre.
Ndërkaq, burrave iu ishte ndaluar t’i rruanin mjekrat. Ata po ashtu ishin detyruar të luteshin pesë herë në ditë. Ndërkaq, dëgjimi i muzikës dhe shikimi i televizorit ishte bërë i jashtëligjshëm.
Shumica e këtyre politikave tashmë janë rikthyer në zonat që tashmë janë nën kontrollin e talibanëve, thonë banorët. Kjo po ndodh pavarësisht pretendimeve të vazhdueshme të talibanëve se ky grup ka ndryshuar dhe se nuk do të risjellë strukturat shtypëse.
(REL)