(Ndërsa Qeveria shqiptare dhe diplomatët perëndimorë në Tiranë heshtin)
“Që nga viti 1991, qasja e të gjitha qeverive -socialiste dhe demokrate – “është kalibruar të mos shqetësojë gardën e vjetër”, tha një diplomat që e ndjek këtë çështje nga afër. (Fred Abrahams)
Nga rrjetet sociale mësova se, javën që kaloi, Autoriteti për Informim mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit, AIDSSH 1944-1991 dhe Komisioni Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur (ICMP) organizuan në Shkodër një aktivitet në kuadër të projektit: “Rritja e ndërgjegjësimit të publikut për drejtësinë tranzicionale dhe të pajtimit: Të zhdukurit në komunizëm”, i mbështetur nga Bashkimi Europian.
Sipas njoftimit të AIDSSH, ekipi i Autoritetit dhe bashkëpunëtorëve të tij, së bashku me Shoqatën e ish-të Përndjekurve të Shkodrës dhe të ish-të Përndjekurve të Malësisë së Madhe, zhvilluan një udhëtim në terren, në zonën e Mbishkodrës, atje ku është organizuar kryengritja e parë antikomuniste në 1945 dhe ku Sigurimi i Shtetit ishte angazhuar fuqimisht, që vitet e para të vendosjes së regjimit komunist deri në perëndim të tij, thuhet në njoftimin për aktivitetin e javës së kaluar, kushtuar të zhdukurve në kohën e komunizmit. Është shumë me vend që u mbajt një aktivitet i tillë, sidomos në Shkodër the rrethinë, me temën, siç u tha, “për rritjen e ndërgjegjësimit të publikut për drejtësinë tranzitore dhe pajtuese”. Më la përshtypje gjithashtu edhe pjesëmarrja e Ambasadorit të OSBE-së në Tiranë, Z. Del Monaco, pasi përfaqësuesit diplomatikë perëndimorë në Tiranë, gjatë këtyre tri dekadave post-komunizëm, nuk kanë treguar ndonjë interesim të madh për të kaluarën komuniste as për fatin e mijëra të zhdukurve gjatë komunizmit në Shqipëri, me përjashtim të Ambasadës së Gjermanisë në Tiranë. Ndonëse më ra mirë që Ambasadori Del Monaco mori pjesë në këtë aktivitet, u zhgnjeva menjëherë pasi lexova deklaratën e tij për median, me këtë rast. Është një deklaratë e diplomatit evropian që, në të vërtetë, në vend që të “rritet ndërgjëgjësimi për drejtësinë” dhe për “të zhdukurit në komunizëm” për publikun shqiptar, që siç thuhet, ishte edhe tema e atij aktiviteti në Shkodër, duhet që urgjentisht, për të kaluarën dhe krimet komuniste në Shqipëri, të ndërgjegjësohen diplomatët perëndimorë në Tiranë, por edhe më me rëndësi është që autoritetet e larta politike shqiptare të ndërgjegjësohen gjithashtu dhe të mbahen përgjegjëse, pasi sot ata e udhëheqin atë shtet. Unë nuk kam shpresë as ndonjë iluzion se autoritet shqiptare do të bëjnë një gjë të tillë, por prisnim që përfaqësuesit diplomatikë perëndimorë të ishin pak më mirë të informuar.
Kur Ambasadori Del Monaco u pyet mbi aktivitetin kushtuar viktimave të komunizmit në Shqipëri, pas pjesëmarrjes në veprimtarinë e organizuar, ai u përgjigj se “Si qenie njerëzore që jemi nuk mund t’i justifikojmë në asnjë mënyrë këto shkelje madhore ndaj qenieve të tjera njerëzore, duke ua mohuar atyre emrin apo një varrim të denjë. Realisht, e vlerësoj shumë veprimtarinë e mëngjesit të sotëm, sepse, për mendimin tim, në të u shpreh shumë qartë gatishmëria e përbashkët e autoriteteve shqiptare dhe shoqërisë civile për ta trajtuar seriozisht dhe konkretisht çështjen në fjalë. Mund të dëshmoj se, edhe nga ana jonë, në bisedat që zhvillojmë vazhdimisht me autoritetet qendrore në Tiranë, marrim të njëjtin mesazh serioziteti, vullneti dhe konkretësie.” Seriozisht e ka ky, zotëria?!
“Gatishmërinë e përbashkët të autoriteteve shqiptare për ta trajtuar këtë çeshtje”, tha përfaqësuesi i lartë i OSBE-së! Për cilat “autoritete shqiptare” e ke fjalën Z. Ambasador? Më lejoni Z. Ambasador që të sjell reagimet më të fundit mbi të atë që ju e cilësoni si “gatishmëri e autoriteteve shqiptare për të trajtuar këtë çeshtje”, gjatë tri dekadave të kaluara. Jo nga unë, por nga ente dhe organizata ndërkombëtare që merren me fatin e të zhdukurve në botë, përfshirë periudhën komuniste në Shqipëri. Fatbardhësisht, ka individë dhe organizata ndërkombëtare që i shohin punët ndryshe në Shqipëri nga ç’i shohin diplomatët perëndimorë. Prej të gjithë juve, diplomatë evropianë dhe amerikanë në Tiranë, presim pak më shumë,në të vërtetë presim shumë më shumë prej jush, presim që për viktimat e komunizmit dhe për periudhën komuniste në Shqipëri të thoni të VËRTETËN dhe të mos HESHTNI, siç bëni ju aktualisht dhe siç kanë bërë paraardhësit tuaj në atë vend, për tri dekada.
Ndryshe nga diplomatët perëndimorë në Tiranë, të cilët e mbrojnë dhe embështesin “vijën e partisë”, ja çfarë thonë media si “Le Figaro” për skandalin e patronazhistëve: PS fitoi me metodat e sigurimit | Gazeta Telegraf, organizatat ndërkombëtare (qeveritare dhe jo-qeveritare) si dhe individë të njohur që merren me të drejtat e njeriut në përgjithësi, mbi gjoja “gatishmërinë e autoriteteve shqiptare”, siç u shpreh zyrtari i lartë i OSBE-së në Tiranë, për t’u përballur me historinë dhe fatin e të zhdukurve të komunizmit në Shqipëri. Raporti i ri i Komisionit Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur ICMP [ALBANIAN LANGUAGE] paraqet rekomandime për të përmirësuar përpjekjet e Shqipërisë për të dhënë llogari për personat e zhdukur në periudhën komuniste, i kërkohet Shqipërisë që të bëjë më shumë për çështjen e personave të zhdukur në periudhën komuniste në Shqipëri: “Rekomandimet e raportit kërkojnë të sigurojnë që rastet e personave të zhdukur të hetohen në mënyrë efektive dhe të drejtat e familjeve të të zhdukurve për të vërtetën, drejtësinë dhe dëmshpërblimet janë mbështetur,” tha Matthew Holliday, Shefi i Programit të Ballkanit Perëndimor të ICMP, gjatë një takimi në internet, ku morën pjesë përfaqësues të autoriteteve shqiptare dhe komunitetit ndërkombëtar. “Autoritetet shqiptare kanë një detyrim ligjor për të dhënë llogari për personat e zhdukur nën periudhën komuniste.Përgjegjësia e shtetit dhe veprimi i shtetit janë thelbësore. Puna e ICMP në gjithë botën demonstron se personat e zhdukur mund të identifikohen me saktësi, në përputhje me sundimin e ligjit, madje edhe dekada pas zhdukjeve”, u shpreh Shefi i Programit të ICMP për Ballkanin Perëndimor.
Vitet e fundit, Komisioni Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur (ICMP) e ka ndjekur nga afër çeshtjen e të zhdukurve gjatë diktaturës komuniste në Shqipëri, por kjo nuk ka qenë e vetmja organizatë që e ka bërë një gjë të tillë. Edhe Organizata e Kombeve të Bashkuara, nëpërmjet “Grupit të Punës të Kombeve të Bashkuara për Zhdukjet e Detyruara ose të Pavullnetshme”, e ka vizituar Shqipërinë në dhjetor 2016 për t’u informuara mbi fatin e të zhdukurve në periudhën komuniste në Shqipëri. Të pakënaqur me ato që kishin parë e dëgjuar nga autoritetet e vendit për këtë çështje, një vit më vonë, botoi një raport tepër kritik ndaj qeverive shqiptare të tri dekadave të kaluara, duke deklaruar, ndër të tjera, se “Shqipëria ende nuk është marrë në mënyrë adekuate me shkeljet e të drejtave të njeriut, të kryera midis vitit 1944 dhe 1991”.
Komisioni Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur, (ICMP) vlerëson se mbi 6,000 persona u zhdukën nën regjimin komunist në Shqipëri në periudhën midis 1944 dhe 1991, ndërsa burime të tjera thonë se numri është shumë më i madh. Trupat e tyre nuk u kthyen më në familjet e tyre, ndërkohë që vendndodhja e mbetjeve të tyre mortore është e panjohur për të afërmit e mbijetuar, sipas ICMP.
Në një artikull kushtuar këtij subjekti të dhimbshëm për familjet e të zhdukurve gjatë regjimit komunist në Shqipëri, botuar dy muaj më parë në Balkan Insight, aktivisti i njohur i të drejtave të njeriut dhe Drejtori i organizatës së njohur për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në botë, Human Rights Watch, Communist-Era Disappearances Still Haunt Albania (hrw.org) Z. Fred Abrahams, shkruan se “Mijëra familjeve, të dashurit e të cilëve u zhdukën nën sundimin komunist në Shqipëri, u është bërë përsëri padrejtësi nga dështimi i autoriteteve (shqiptare) për të gjetur eshtrat e tyre”. Zoti Abrahams vazhdon duke shtuar se detyrimet e Shqipërisë ndaj të zhdukurve gjatë diktaturës komuniste në Shqipëri dhe ndaj familjarëve të tyre që ende sot i kërkojnë eshtrat e tyre, janë më se të qarta. “Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, në të cilën Shqipëria është palë, mbulon të drejtën e jetës dhe shteti ka një detyrim procedural kur kjo e drejtë abuzohet. Shqipëria është gjithashtu palë në Konventën Ndërkombëtare për Mbrojtjen e të gjithë Personave nga Zhdukja me Forcë, e cila kërkon hetime dhe ndjekje penale kur njerëzit zhduken, ndërsa janë nën kujdesin e shtetit”, thekson Z. Abrahams i Human Rights Watch, ndërsa nënvijon se “Në maj 2018, Komiteti i Kombeve të Bashkuara për Zhdukjet me Forcë e inkurajoi Shqipërinë “të dyfishojë përpjekjet e saj për të hedhur dritë në mënyrë efikase mbi zhdukjet e imponuara që ndodhën gjatë regjimit komunist”. Shqipëria duhet t’i hetojë këto krime, t’i ndjekë penalisht ata që janë përgjegjës dhe të sigurojë dëmshpërblime për viktimat dhe familjet e tyre, thuhet në raportin e komitetit të OKB-së. Ky duhet të jetë sot edhe mesazh për diplomatët amerikanë dhe evropianë në Tiranë. Prandaj, mos heshtni! Qindra mijëra familjarë të të zhdukurve nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, brenda dhe jashtë Shqipërisë, përfshirë Shtetet e Bashkuara, presin prej jush, në minimum, një qëndrim moral dhe thrirje për drejtësi lidhur me këtë çështje.
Autoritetet shqiptare të të gjitha ngjyrave politike gjatë këtyre 30-viteve tranzicion i njohin mirë detyrimet e tyre dhe të shtetit shqiptar si edhe obligimet ndërkombëtare që i kanë marrë përsipër si përfaqësues të shtetit shqiptar në lidhje me të zhdukurit gjatë regjimit komunist të Enver Hoxhës si edhe për nevojën për të hapur, më në fund, dosjet e ish-Sigurimit kriminal të regjimit komunist, me qëllim që të identifikohen edhe qindra vendndodhjet e eshtrave të tyre, anembanë Shqipërisë. Por, kjo nuk ka gjasë të ndodhë, sipas Z. Fred Abrahams, i cili në artikullin e tij citon një diplomat të huaj që e ka ndjekur këtë çeshtje në Tiranë se, që nga viti 1991, qasja e të gjitha qeverive, socialiste dhe demokrate, “është kalibruar të mos e shqetësojë gardën e vjetër”.
Në qoftë se politika shqiptare, përfshirë edhe politikanët aktualë, socialistë dhe demokratë e të tjerë, të këtyre tri dekadave të fundit nuk dëshirojnë të “shqetësojnë gardën e vjetër” komuniste, çfarë arsyeje keni ju, të nderuar diplomatë perëndimorë, që heshtni për një çështje kaq të rëndësishme morale. Edhe ata ishin shqiptarë, shumë prej tyre përfaqësues të ajkës së kulturës, gjuhës, historisë dhe politikës së asaj kohe, të pafajshëm, përfshirë gra, pleq e fëmijë, ndonëse si të huaj në vendin e vet janë trajtuar, vrarë dhe ekzekutuar në mënyrën më brutale, vetëm e vetëm sepse e kundërshtonin regjimin komunist të Enver Hoxhës.
Dua ta përfundoj këtë shënim, megjithëse pak si të gjatë, me lajmin që posa më ra në dorë se javën që kaloi Kosova përmbylli procesin e gërmimeve në njërën prej varrezave masive në Kizhevak të Serbisë, ku u bë zhvarrosja e të gjithë eshtrave të viktimave të luftës (shqiptarë) që kanë qenë në këtë lokacion. Ndonëse dy shtete por një komb, ndryshe nga trajtimi i të zhdukurve të komunizmit në Shqipëri, në Kosovë çështja e të zhdukurve gjatë luftës së fundit trajtohet me përgjegjësinë dhe me seriozitetin më të madh moral e kombëtar, por edhe ndërkombëtar. Trajtohet ndryshe, sepse në Kosovë ekziston vërtet ndërgjegjësimi human dhe nevoja për zbardhjen e këtyre rasteve, jo vetëm nga publiku, por edhe nga autoritetet më të larta qeveritare, si edhe nga përfaqësuesit ndërkombëtarë në Prishtinë. Fatkeqësisht, ky ndërgjegjësim për një çeshtje me kaq rëndësi morale dhe drejtësie mungon në Shqipëri, qoftë në radhët e autoriteteve të Tiranës, qoftë në mjedisin e diplomatëve perëndimorë në kryeqytetin shqiptar, siç duket, nga frika që të mos “shqetësohet garda e vjetër” komuniste, e cila ushtron gjithnjë një influencë vendimarrëse në vend, pre e së cilës duket se kanë rënë edhe përfaqësuesit perëndimdorë në Tiranë. Si rrjedhim, në Shqipëri mungon një angazhim dhe përkushtim serioz në krahasim me zotimin e qeverisë së Kosovës javën që kaloi: “Për të vazhduar punën duke i dhënë prioritet ndriçimit të fatit dhe vendndodhjes së të pagjeturve, trajtimit më të mirë ligjor dhe institucional familjeve të tyre dhe vendosjen e drejtësisë”. Nuk kërkohet asgjë më pak as më shumë se vendosje e drejtësisë edhe për të zhdukurit e periudhës së komunizmit në Shqipëri dhe për familjarët e tyre që presin tash tri dekada për të zbuluar vendndodhjen e eshtrave të dashurve të tyre.