Kronikë nga Valentin Lumaj
Të dielën më 12 Maj, Qendra Kulturore “Nënë Tereza” e Kishes Zoja Pajtore në Southfield, Michigan prezantoi librin më të ri të studiuesit Ilir Ikonomi, “Apostulli”, kushtuar jetës dhe veprës së Theofan Nolit, vëllimi i parë.
Mbas pranimit të ftesës së kësaj Qendre, z. Ikonomi udhëtoi nga Washington D.C. në Detroit, në vazhdën e një serie promovimesh të tjera shumë të suksesshme si në Tiranë, Prishtinë, Shkup, New York, Boston etj.
Aktiviteti u zhvillua në sallën e re të kësaj Qendre Kulturore, e cila i përket Kishës Zoja Pajtore. Studiuesi Ikonomi mori pjesë fillimisht në Meshën e drekës, ku u prezantua para të pranishmëve nëpërmjet ovacioneve. Mbas Meshës, dhjetra persona të njoftuar që më pare, zunë vendet e rezervuara për këtë rast.
Aktiviteti u hap në orën 2 pasdite dhe u moderua me kompetencë nga Prof. Dr. Gjeka Gjelaj. Fillimisht ai prezantoi panelin e tryezës kryesore sipas rradhës, Dom Fred Kalaj, z. Ilir Ikonomi, Dom Ndue Gjergji, Prof. Marjan Demaj dhe z. Valentin Lumaj.
Pastaj Dr. Gjelaj, listoi disa persona te dalluar që ishin në sallë, të cilët e nderonin aktivitetin me pjesëmarrjen e tyre, si prof. Lulash Palushaj, shkrimtari shtjefën Palushaj, shkrimtari Zef Përgega, përfaqësuesi i Shoqatës Malësia e Madhe, aktivisti Luigj Gjokaj, kryetari i Shoqates Koja z. Marash Nucullaj, nënkryetari i Shoqatës Kosova, Driton Palushaj, këngëtarja profesioniste Ermelinda Paparisto, Koreografja Joli Agolli, aktivistja e kishës znj. Merushe Lumaj, aktivistet e komunitetit Edvin Hoti, Luvigj Sterbyqi, Prof. Franz Grishaj, publicisti Rafael Floqi, aktivisti Ndrec Toma, gazetari Prel Martini etj. Nga kisha ortodokse e Shën Thomait merrte pjesë Odeta Fecani me familjen e saj.
Më pas dr. Gjelaj prezantoi autorin Ikonomi, paraqiti një biografi dhe nje bibliografi të autorit. Ai tha se z. Ikonomi i lindur në Berat, i rritur në Tiranë, ka studiuar dhe diplomuar në Pekin nw gjuhën kineze, ka punuar gazetar në radio dhe gazeta shqiptare dhe në fillim të viteve ‘90 ka ardhur në Amerikë për të punuar në Zërin e Amerikës. Dr. Gjelaj tha se z. Ikonomi për 30 vite punë në Zëri i Amerikës, z. Ikonomi punoi me pasion dhe ndershmëri duke pasqyruar në çdo rast të vërtetën bazuar në fakte. Ai tha se ishte mirënjohës autorit për përkushtimin e tij për të nxjerrë në dritë jëtën dhe veprën e Nolit me fakte dhe të dhëna të panjohura më parë. Ai tha se ky libër i bashkangjitej veprave madhore të mëparshme te z. Ikonomi, si “Jeta në Washington”, kushtuar Faik Konicës, “Pavarësia” kushtuar Ismail Qemalit, “Pushtimi” kushtuar okupimit ë Shqipërisë nga Italia në 1939, biografinë e Esad Pashë Toptanit etj.
Më pas Dr. Gjelaj fjalen ja kaloi z. Valentin Lumaj, i cili në kumtesën e tij paraqiti një referencë përgjithësuese të Librit “Apostulli”.
Ai ndër të tjera theksoi se libri është voluminoz, me 430 faqe, i shkruar më së shumti me një stil shpjegues, pershkrues dhe bindës, por është meritë e autorit Ikonomi, që me renditjen, koherencen, kombinimin harmonik të datave dhe lidhjen kuptimore të ngjarjeve, libri ngjan edhe me një ditar periodik. Libri është pjesë e kolanës “SCRIPTA MANENT” e Shtëpisë Botuese Universitare “UET Press”.
Z. Lumaj u ndal në disa momente nga libri që sipas vlerësimit të tij, përbëjnë pikat kulmore të jetës së Nolit në këtë periudhë, të cilat ishin:
– Vendimi i Nolit për t’u bërë prift dhe krijimi i kishës ortodokse shqiptare
– Themelimi i Federatës Vatra dhe Gazetës dielli
– Takimet e Nolit me presidentin Wilson dhe presidentin Roosevelt.
Në përfundim të fjalës së tij ai tha se të dhënat që paraqiti nuk janë as maja e ajsbergut të asaj pune voluminoze, aktiviteti të gjithanshëm, ngjarjesh të mëdha historike, dështimesh dhe arritjesh të Nolit dhe bashkëpunëtorëve të tij. Ndërsa vendet fqinjë gjeneronin rryma të forta kundër sovranitetit dhe egzistencës së kombit shqiptar, Fan Noli si dhe kryeveprat e tij, Kisha ortodokse shqiptare, Federata Vatra dhe gazeta Dielli vepruan si një anije e fuqishme kundrejt këtyre rrymave duke gjeneruar forca dhe përkushtim vetëm në një drejtim, vektori së cilave ishte pavarësia e Shqipërisë dhe mbrojtja e territoreve të saj, qëllim të cilin ata e realizuan me sukses.
Pastaj fjalën e mori famullitari Dom Ndue Gjergji, i cili uroi autorin per këtë vepër të madhe dhe tha: “… shqiptarët nëse deshirojnë të balafaqohen me sfidat e botës së sotme duhet të qëndrojnë të bashkuar, se të gjithë jemi vllazën e motra besimtarë në një Zot, sikurse e pati thënë Papa Françesku: ”Në Shqipëri gjeta jo nje harmoni fetare, por një vllazni fetare”. Për kombin tonë nuk ka asnjë rrugë tjetër përveç vllaznimi dhe bashkimi kombëtar. Sikurse ne kemi hapur këtë sallë dhe kyt Qendër të kulturës për festa, promovime, për fmijët, për gjuhen shqipe dhe aktivitete të kulturës shqitarë, ta hapim edhe ne zemrën për idealet e mëdhaja të kombit tonë, dhe tuej dashtë kombin dhe tokat tona ta bajmë kyt bashkim kombëtar, i cili, mos keni kurrfarë frige, do t’i përballojë të gjitha rreziqet dhe kërcënimet që kanosen prej armiqve tanë”.
Në vazhdim e mori fjalën famullitari i Kishës Shën Palit, i cili ndër të tjera tha: “…Nëse ne nuk e njohim të kaluarën tonë, atëherë do të jemi pa vision për të arrdhmen…Sot kur shqiptarët janë shpërnda në gjithë botën dhe fatkeqësisht po vazhdon kjo hemoragji e kombi tonë, këta libra janë shumë të nevojshëm për me muejt me na identifikue, me na mbajt bashkë nga ana shpirtnore që me muejt me i potencializue të gjithë ato vlera që Zoti i ka dhanë popullit
shqiptar…Faleminderit z. Ikonomi që na ke dhurue kyt libër, i cili asht një dritare, që ne mund ta hapim dhe të shohim historinë e popullit shqiptar në kohë të vështira por të ndrituna të tij”.
Më pas u ftua prof. Marjan Demaj për të përshëndetur. Ai tha se dikur në Kosovë kishte një krizë të librave shqip, dhe se ishin të lumtur kur në dorë u binte ndonjë libër. Ky libër, “Apostulli”, asht një vepër madhore që secili duhet që ta lexojë, që të njihet më ëndërrën dhe veprën e Fan Nolit. Ai e përgëzoi autorin dhe uroi për vepra të tjera të këtij niveli.
Më pas fjalën e mori autori Ilir Ikonomi, i cili ndër të tjera tha: “Kam qenë disa herë në Miçigan, ku kam takuar shumë miq dhe e admiroj këtë komunitet që është i bashkuar rreth kishave katolike, por edhe rreth qëndrave të tjera si Xhamia, Teqeja Bektashiane, sikurse edhe rreth kishës ortodokse të shën Thomait…Noli erdhi në Amerikë në moshën 24 vjeçare në qytetin Xhejmstaun, pastaj shkoi në Boston dhe punoi në gazetën Kombi të Sotir Pecit, gazeta më e vjetër shqiptare…dhe kur erdhi Noli aty, përveç një pune tjetër në një sharrë që bënte ai, në shtypshkronjën e vogël të gazetës e lunate rrotën e shtypshkronjës së gazetës me kembë…Noli ishte njeriu më i kulturuar i komunitetit… Noli lindi në një fshat të Turqisë që quhej Ibrik-Tepe, që ishte një fshat shqiptar që fliste shqip të shpërngulur disa shekuj më parë, kishte mbaruar gjimnazin klasik në Kostandinopojë, ka diplomuar nw Harvard dhe Universitetin e Bostonit. Noli erdhi në amerikë me një ideal të madh për të çliruar kombin shqiptar nga perandoria turke, dhe ndoshta që një ditë të krijojmë edhe shtetin tonë, gjë që ishte e pabesueshme në atë kohë… Vizioni i Nolit për bashkimin e shqiptarëve nuk ishin problem tre besimet e ndryshme të shqiptarëve, por problem ishte se Shqipëria nuk kishte klerikë shqiptarë dhe ideja e tij ishte gjetja dhe shkollimi i priftërinjëve shqiptarë kombëtarë…Vizioni i parë i Nolit ishte që të krijonte kishën shqipe, një kishë ku të flitej shqip, në një kohë që Greqia thoshte që kisha greke nuk mund të kishte një gjuhë tjetër përveçse greqisht… Mbasi Noili krijoi kishën Shqipe, në Boston ndodhi një gjë e çuditshme që në kishën ortodokse shkonin edhe muslimanë, këta jo për arsye fetare por për arsye kombëtare, gjë që nuk kishte ndollur më parë…Me 8 Mars 1908 Noli u shugurua prift dhe një person që ishte aty tha se Noli nuk ishte thjesht një prift, por ishte një apostull, dhe kjo ishte arsyeja përse unë e titullova librin tim “Apostulli”, gjë që i shkon shumë për shtat Nolit…”.
Takimi vazhdoi me një bashkëbisedim të hapur ku autori Ikonomi ju përgjigj pyetjeve të të pranishmëve. Bënë pyetje dhe diskutuan prof, Lulash Palushaj, z. Zef Përgega, prof. Marjan Gjetaj, z. Rafael floqi, Znj. Odeta Fecani, z. Prel Popaj, z. Driton Palushaj.
Në fund të aktivitetit kryetari i këshillit të Kishës Zoja Pajtore z. Pjerin Prekaj shtroi një drekë për miqtë dhe të ftuarit.
Vlen të theksoj, që atë ditë në mëngjes kisha Ortodokse shqiptare e Shën Thomait (Kishë e Nolit) me qendër në Farmington Hills celebroi 95 vjetorin e krijimit. Në Meshën dhe drekën e shtruar për këtë rast morën pjesë autori Ilir Ikonomi dhe një përfaqësi e kishës së Shën Palit me Dom Fred Kalaj dhe Lugj Gjokaj, kisha e Zojës Pjtore me kryetarin e Keshillit Pjerin Prekaj dhe Valentin Lumaj dhe nga Teqeja Bektashiane me Baba Eliton Pashaj.
Për këtë rast nga katedralja e Shën Gjergjit në Boston kishte ardhur edhe kryepeshkopi i kishës ortodokse shqiptare të Amerikës, imzot Nikollim Preston, i cili zhvilloi një bashkëbisedim shumë të njerëzishëm në lidhje me historinë e Kishës Ortodokse shqiptare, Nolin, vëllezërit Liolin etj. U dallua qartë pasioni i tij për ta zhvilluar më tej Kishën shqiptare. Ranë në sy informacioni i bollshëm dhe elokuenca e zhvilluar e tij, si dhe përdorimi i fjalëve dhe shprehjeve në gjuhën shqipe.
