Prishtinë, 16 prill 2024 – “Mbështetja për zyrtarët e zbatimit të ligjit, mbështetja dhe trajnimet për prokurorët dhe gjyqtarët, se si ta trajtojnë dhunën me bazë gjinore, mund ta ndihmojnë Kosovën në luftimin e kësaj dukurie”, thotë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, Katrina Fotovat, zëvendësdrejtoreshë e Zyrës së Sekretarit amerikan të Shtetit për Çështjet Globale të Grave.
Fotovat po merr pjesë në Forumin Ndërkombëtar për Gratë, Paqen dhe Sigurinë, të organizuar nga presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani.
Në ditën e dytë të këtij forumi, në Kosovë është vrarë edhe një grua – e dyta brenda pesë ditësh. Për të dyja rastet, të dyshuar kryesorë janë burrat e tyre.
Fotovat thotë se në vendet e paskonfliktit, kudo nëpër botë, ka cikle traumash që ndodhin në çdo brez.
“Ne duhet ta pranojmë këtë dhe ta trajtojmë si diçka që e dimë se do të ndodhë”, thotë ajo.
Zyrtarja e lartë amerikane, gjithashtu, thekson rëndësinë e dialogut me familjet dhe të përfshirjes së burrave në diskutim.
“Kemi zbuluar se koha më e mirë për t’i angazhuar burrat në [bisedat për] dhunën seksuale ose dhunën me bazë gjinore, është pasi ata të bëhen baballarë”, thotë Fotovat.
Radio Evropa e Lirë: Zonja Fotovat, ju vini nga Zyra e Sekretarit amerikan të Shtetit për Çështjet Globale të Grave dhe gjendeni këtu në Kosovë për të marrë pjesë në Forumin Ndërkombëtar për Gratë, Paqen dhe Sigurinë, të organizuar nga presidentja e Kosovës, zonja Vjosa Osmani. Marrë parasysh se ekipi juaj, ndër të tjera, merret me luftimin e dhunës me bazë gjinore, më duhet ta nis këtë intervistë sot me të rejat e fundit në Kosovë.
Mëngjesin e sotëm, një tjetër grua dyshohet se është vrarë nga bashkëshorti i saj. Ky është rasti i dytë në katër ditët e fundit. A mund dhe si mund ta luftojë Kosova më mirë dhunën me bazë gjinore?
Katrina Fotovat: Para së gjithash, faleminderit për intervistën dhe është nder dhe krenari për mua që jam këtu! E përgëzoj edhe presidenten për një forum të shkëlqyer.
Jam shumë e pikëlluar nga ky lajm që dëgjuam sot, dhe sigurisht që ngushëllimet tona shkojnë për familjen dhe miqtë e saj [viktimës].
Unë mendoj se kjo, gjithashtu, nxjerr vërtet në pah arsyen përse duhet t’i kemi këto diskutime për dhunën me bazë gjinore.
Një nga mënyrat se si angazhohemi në të gjithë botën për çështjet e dhunës me bazë gjinore, është që të sigurohemi që zërat e të mbijetuarve dhe atyre që preken, të dëgjohen kur bëjmë legjislacione, kur flasim për traumat, për qasjet… Sigurojmë që ai komponent të merret vërtet në konsideratë.
Një nga gjërat më të mira në këtë forum në veçanti, ishte se dëgjuam zërat e të mbijetuarve. I pamë të mbijetuarit nga konflikti që, në fakt, dolën dhe thanë: kjo është ajo që më ndodhi mua. Dhe, teksa e adresojmë këtë, ne mund të kemi një bisedë më të gjerë me komunitetet.
Duhet të flasim me familjet dhe, në të vërtetë, duhet t’i angazhojmë burrat.
Kemi zbuluar se koha më e mirë për t’i angazhuar burrat në [bisedat për] dhunën seksuale ose dhunën me bazë gjinore, është pasi ata të bëhen baballarë. Ata janë shumë të hapur… të gjithë duan që familja e tyre të jetë e suksesshme…
Familja juaj është e suksesshme, nëse arrini të keni një familje që rritet në paqe dhe prosperitet. Në një familje të suksesshme, fëmijët do të jenë më mirë të edukuar, do të rriten me plot dashuri dhe do të mund të kenë një të ardhme më të mirë.
Gati secili baba me të cilin flasim, thotë: po, unë e dua këtë. Dhe kjo, vërtet, e çon përpara atë trajektoren e një familjeje paqësore, shpresëdhënëse, të dashur.
“Presim që Kosova t’ia mësojë pjesës tjetër të botës se si të punojë me të mbijetuarit”
Radio Evropa e Lirë: Cilët janë hapat e menjëhershëm që mund t’i bëjë Kosova për t’i ndaluar këto vrasje që po ndodhin?
Katrina Fotovat: Mendoj se një nga gjërat e rëndësishme për t’u bërë, është dialogu, të flitet më shumë me të mbijetuarit. Ka aq shumë organizata të mira të udhëhequra nga gratë këtu në Kosovë. Ne, në fakt, presim nga Kosova t’i mësojë pjesës tjetër të botës se si të punojë me të mbijetuarit. Aplikimi i këtyre përpjekjeve këtu në Kosovë, mendoj se është gjëja më e mirë për t’u bërë.
Mendoj se një nga gjërat që kemi parë e që ka qenë veçanërisht e dobishme, ka qenë sjellja e atyre zërave në skenën politike, përballë parlamentarëve.
Kam parë se si presidentja ka qenë shumë emocionale për këtë rast [që ka ndodhur sot] dhe të tjerët, dhe kërkon zgjidhje që janë reale në vendet e paskonfliktit, kudo në botë. Ka cikle traumash që ndodhin në çdo brez. Pra, ta pranojmë këtë dhe ta trajtojmë si diçka që e dimë se do të ndodhë.
Ka trauma që ndodhin nga konfliktet dhe ne duhet të sigurohemi se i trajtojmë ato.
Radio Evropa e Lirë: Në Kosovë, shumë prej këtyre viktimave e kanë denoncuar dhunën dhe kanë kërkuar mbrojtje nga institucionet, të cilat duket se kanë dështuar, sepse ato janë vrarë. A duhet të ketë masa më serioze?
Katrina Fotovat: Motra ime është zyrtare e policisë dhe kemi biseduar gjatë për rolin e zbatuesve të ligjit, të prokurorëve dhe gjyqtarëve, të të gjithë sistemit, për trajnimet se si t’iu përgjigjen këtyre rasteve, si t’i shënjojnë ato që mund të bëhen më problematike. [Por] nganjëherë ka numër të madh të rasteve dhe është shumë e vështirë për njerëzit, ose ata e shohin atë si shumë personale, si diçka brenda familjes, dhe nuk do të flasim për këtë.
Por, ne nuk mund ta normalizojmë këtë. Nuk mund të jetë diçka që, thjesht, pranohet. Andaj, duhet të sigurohemi që u ofrojmë mbështetje zyrtarëve të zbatimit të ligjit, mbështetje dhe trajnime prokurorëve dhe gjyqtarëve për punën që duhet bërë. Kjo është e rëndësishme dhe diçka që ka rezultuar e suksesshme në botë.
Radio Evropa e Lirë: Është pikërisht gjyqësori në Kosovë që shpesh kritikohet se shqipton dënime të ulëta për këta vrasës. A duhet që të rishikohen se si janë trajtuar këto raste?
Katrina Fotovat: Mendoj se trajnimi i sërishëm i gjyqtarëve, por edhe i prokurorëve dhe avokatëve mbrojtës, i tërë sistemit gjyqësor, që ata të jenë më të informuar për traumat dhe të kenë qasje më të përqendruar te të mbijetuarit, vërtet ndryshon se si këto raste adresohen.
Mendoj se është shumë e rëndësishme që kjo të inkorporohet dhe e gjithë kjo nis nga Fakulteti Juridik. Prandaj, pasja e këtyre akademive dhe burimeve, vërtet mund të bëjë dallimin.
Radio Evropa e Lirë: Kurdo që ndodhin vrasje të tilla, ne po ashtu shohim disa njerëz në platformat online që i justifikojnë këto vrasje. A mund të luftohet femicidi online dhe si?
Katrina Fotovat: Qeveria e Shteteve të Bashkuara ka tentuar që ta adresojë këtë në mënyrë të drejtpërdrejtë. Ne kemi një partneritet global për ngacmimin dhe abuzimin online. Kemi parë që ngacmimi dhe abuzimi online shndërrohen në dhunë fizike dhe shpesh vdekje.
Ne po punojmë me qeveritë në mbarë botën për ta adresuar këtë. Ju keni absolutisht të drejtë, kjo është diçka që shpesh duhet të adresohet në kuptim të… interneti mund të jetë një mjet i mirë, por mund të përdoret edhe për qëllime dashakeqe. Pra, për t’u siguruar që gjejmë hapësira të sigurta, për gjetjen e mënyrave për të adresuar dhunën potenciale, duke u siguruar që të punojmë po ashtu me kompanitë e teknologjisë për të adresuar dhe për të vënë në pah se kur një potencial i tillë ekziston, kjo është shumë e rëndësishme. Kjo mund të bëhet edhe përmes politikanëve, gazetarëve, nga kushdo në publik. Pra, për t’u siguruar që të gjenden mënyra për të pasur qasje në burime mbrojtëse metodologjike, në kuptimin se si ata mund të ndihmojnë në fuqizimin e vetvetes. Ne, po ashtu, po tentojmë ta adresojmë edhe këtë.
Radio Evropa e Lirë: Kosova nuk është e panjohur për ju. Keni qenë edhe më parë këtu. Po ashtu, keni marrë pjesë në hartimin e Kushtetutës së Kosovës. A mund të na thoni se cilat janë disa nga sukseset dhe ngecjet e Kosovës sa i përket çështjes së grave?
Katrina Fotovat: Disa nga sukseset e jashtëzakonshme janë… ju keni zgjedhur dy gra në postin e presidentit. Më pëlqen kur e them ‘zonja presidente’. Kjo është diçka shumë mbresëlënëse, dhe në aspektin global e vendos Kosovën në pozitë udhëheqëse.
Mendoj se gjërat që kërkojnë ende punë dalin nga konflikti dhe në gjërat që ende ne duhet të mësojmë nga Kosova.
Kam shikuar Kosovën dhe gratë e Kosovës – por edhe në pjesë të tjera të rajonit të Ballkanit – të cilat janë në gjendje të ndajnë përvojat dhe ekspertizën e tyre në mbarë botën. Kam dëgjuar nga gratë ukrainase se sa zemërgjerë dhe i hapur është populli i Kosovës, duke ndarë me to praktikat më të mira, pra duke iu treguar se çfarë ka funksionuar dhe çfarë jo në rastin e tyre.
Ju e dini, doktoreshës Feride Rushiti ne i kemi ndarë një çmim dhe ajo na ka dhënë neve kohën dhe ekspertizën e saj. Kjo, vërtet, ka bërë dallimin në mënyrën se si adresohen konfliktet, për shkak të aftësisë për të thënë ‘kjo ka funksionuar për ne, kjo është përvoja e grave nga konflikti. Prandaj është e rëndësishme që kjo të adresohet menjëherë. Këto janë efektet e traumave të problemeve aktuale, nëse nuk adresohen këto çështje, e gjithë kjo shndërrohet në cikël të traumës’.
Prandaj, mendoj që një prej sukseseve të Kosovës është sinqeriteti rreth asaj se çfarë po funksionon e çfarë jo. Por, e gjithë kjo merr kohë. E kemi parë në Kosovë se është dashur kohë dhe ky është një prej aspekteve më negative, përkatësisht se pse duhet kaq shumë kohë për t’u adresuar këto çështje. Megjithatë, mendoj se të gjithë po mësojmë nga ky proces.
Radio Evropa e Lirë: Por, sipas jush, cilat janë disa nga ngecjet?
Katrina Fotovat: Sa u përket ngecjeve, mendoj se ka tensione të vazhdueshme dhe gjëra që duhet të adresohen. Mendoj se këto janë shumë nxitëse në shtetet që e kanë kaluar luftën dhe për t’u siguruar që të gjenden mënyra për të qenë sa më gjithëpërfshirës. Mendoj se gjithëpërfshirja është diçka vështirë e arritshme, qoftë nëse bëhet fjalë për persona me nevoja të veçanta apo për minoritetet. E vështirë është, po ashtu, që të sigurohemi që zërat e tyre të dëgjohen gjithmonë, por është shumë e rëndësishme që shteti të shërojë plagët [e së shkuarës] dhe të lëvizë përpara në mënyrë paqësore.
Radio Evropa e Lirë: Fokusi i edicionit të dytë të Forumit është te të mbijetuarit e dhunës seksuale në Kosovë. Nuk ka një numër të saktë të tyre, besohet se janë rreth 20.000. Megjithatë, vetëm afër 2.000 prej tyre aplikuan për njohjen e statusit të të mbijetuarit të dhunës seksuale gjatë luftës dhe vetëm afër 1.600 prej tyre e morën statusin. Çfarë mund të bëjë më shumë Kosova që t’i inkurajojë këta burra dhe gra që të aplikojnë për marrjen e këtij statusi?
Katrina Fotovat: Kjo është një pyetje e mirë. Unë do ta përdor rastin e Irlandës së Veriut apo edhe të pjesës tjetër të Ballkanit. Një prej gjërave që kemi parë është se nganjëherë duhen dekada para se një i mbijetuar të vendosë të tregojë se çfarë ka përjetuar. Mendoj se nëse sigurohet qasja më afatgjatë për përfitimet nga reparacionet, në mënyrë që të mundësohet tregimi i të vërtetës, do të shihni numër më të madh të njerëzve që e identifikojnë veten si të mbijetuar. Më 14 Prill ishte Dita për të mbijetuarit e dhunës seksuale dhe mendoj se shënimi i ditëve të tilla është shumë i rëndësishëm, pra që të pranohen dhe të dëgjohen [të mbijetuarit]. Mendoj se këto përpjekje i ndihmojnë që njerëzit të pranojnë se çfarë u ka ndodhur.
Gjëja tjetër e rëndësishme është që këta persona të mos traumatizohen sërish. Sa më gjatë që t’i duhet një personi të tregojë se çfarë i ka ndodhur, vërtet krijohet një situatë ku ata thonë ‘a ia vlen të flasim’. Prandaj, duhet t’u tregohet atyre se një proces i tillë mund të jetë shumë shërues dhe mund t’i fuqizojë, por po ashtu për shtetin është shumë e rëndësishme në mënyrë që të ecë përpara, të kuptojë ta vërtetën. Tregimi i së vërtetës është i rëndësishëm në aspektin historik, por edhe për t’u siguruar se si komb mund të lëvizni përpara.
Radio Evropa e Lirë: Pra, për shumë të mbijetuar, procesi i aplikimit mund të jetë traumatik. Ai sjell kujtime për shkak të traumës dhe stresit. Shumë nga ta nuk mund të shprehen mirë gjatë intervistave dhe, si rezultat, aplikimi i tyre refuzohet. Ne kemi raportuar për këtë. A ka ndonjë gjë që Kosova mund ta marrë në konsideratë për t’ua lehtësuar këtë proces?
Katrina Fotovat: Unë, në fakt, kam dëgjuar nga disa prej komisionarëve për disa nga proceset dhe mënyrat që ato [procese] kanë ndryshuar. Pra, duke ofruar një lloj mbështetjeje psiko-sociale, duke ofruar njerëz që mund të flasin me të mbijetuarit dhe t’i ndihmojnë ata gjatë procesit.
Ne i quajmë ata mbështetës ligjorë ose avokues, mbështetës të viktimave që përfshihen dhe ndihmojnë në sigurimin e mbështetjes për të mbijetuarit përderisa ata janë duke kaluar një proces, në mënyrë që të mos ndihen sikur janë të vetëm. Shumë nga kjo ndodh edhe nga turpi.
Turpi është një stigmë e madhe dhe duhet kujdesur që të trajtohet në atë mënyrë që ofron mbështetje edhe për familjen.
Është interesante, ne punuam në të gjithë botën dhe mbaj mend që isha në Kolumbi me disa nga të mbijetuarat e dhunës seksuale të lidhur me konfliktin atje dhe një nga gratë tha: Jam shumë mirënjohëse që të gjithë po e dëgjoni historinë time dhe po përpiqeni të më ndihmoni, të më mbështesni, por historia ime po prek gjithë familjen time dhe ata, gjithashtu, kanë nevojë për mbështetje. Pra, ju lutem, mund të punoni me vajzën time, e cila po ndien gjithashtu turp në jetën e saj për atë që kam kaluar?
Dhe, si e trajtoni këtë?
Pra, duke njohur qasjen armiqësore të asaj që duhet të ndodhë, si në një familje, ashtu edhe për të mbijetuarin specifik.
“Komisioni për verifikimin e statusit të viktimës së dhunës seksuale të ketë mandat të përhershëm”
Radio Evropa e Lirë: Komisioni qeveritar që bën verifikimin e statusit ka mandat. Mandati i është zgjatur deri vitin e ardhshëm. A mendoni se ky komision duhet të kishte mandat të përhershëm?
Katrina Fotovat: Mendoj se ne po mësojmë edhe nga përvoja e Kosovës, por sigurisht në Shtetet e Bashkuara, një nga fushat që kemi shikuar, është të sigurohemi që të ketë mandat të përhershëm në mënyrë që të mbijetuarit të mund të aplikojnë. Ne e bëjmë këtë në baza shtetërore, por kjo bëhet për shkak të traumës që po përjetojnë të mbijetuarit.
Kjo është diçka që në fakt ka qenë shumë më efektive për t’u siguruar që ka përgjegjësi vetëm për krimet që kryhen kundër grave.
Radio Evropa e Lirë: Cilat janë pritjet? Kur do të hapet qendra?
Katrina Fotovat: Pra, nuk është një ndërtesë me tulla dhe llaç apo ndonjë gjë e kësaj natyre. Shumë përpjekje këtu, sot, me këtë forum, bien realisht nën rubrikën e asaj qendre. Mendoj se një pjesë e asaj që duhet të ndodhë më pas është të bëhen më shumë konsultime me organizatat e shoqërisë civile këtu. Unë e di që presidentja dhe zyra e saj janë shumë të përkushtuara për t’u siguruar që ky të jetë një proces shumë gjithëpërfshirës. Por, përsëri, duke parë gjithashtu mënyra se si ta bëjmë këtë qendër me qasje rajonale.
Kështu, duke biseduar me entitete të ndryshme rreth rajonit dhe përvojave të tyre dhe me të vërtetë biseda me organizatat e udhëhequra gjithashtu me gratë, por duke parë gjëra të tilla si “Planet Kombëtare të Veprimit 1325″ dhe duke punuar me kolegët tanë në OKB për Gratë (UN Women) dhe të tjerë.
Pra, gjetja e asaj çfarë është e dobishme në rajon dhe marrja e atij informacioni dhe shkëmbimi i përvojave nga zona të tjera të konfliktit, duke përfshirë vende si Irlanda e Veriut, t’i bashkojmë ato për të mësuar edhe nga përvojat e tyre.
Qendra jonë e parë e Ekselencës që ne në fakt nënshkruam ishte në Kolumbi, e cila ishte procesi i negociatave të paqes me përfaqësimin më të mirë gjinor ndonjëherë në histori.
Tani, duke i bashkuar këto dy qendra në një farë mënyre dhe me të vërtetë që ato të mësojnë nga njëra-tjetra, mendoj se do të jetë gjithashtu diçka që ne po kërkojmë të bëjmë.
Radio Evropa e Lirë: Ka disa konflikte që po ndodhin në mbarë botën tani, si lufta në Gazë. Dhe, OKB-ja në mars tha se lufta në Gazë është një luftë kundër grave me rreth 9.000 gra që janë vrarë. Por, shifra besohet të jetë shumë më e lartë. Si mund të mbrohen më shumë këto gra së bashku me civilët e tjerë?
Katrina Fotovat: Pra, ne gjithmonë përpiqemi të sigurohemi që mbrojtja e grave, vajzave dhe fëmijëve të ketë prioritet në çdo konflikt. Pra, duke u siguruar që kjo është diçka që duhet të jetë e para dhe jo të merremi më vonë me të.
Kjo ka tendencë të jetë nxitëse nga komuniteti ndërkombëtar – ne do të merremi me çështjet e mbrojtjes më vonë, tani duhet vetëm të ndalojmë dhunën – kjo s’mund të ndodhë, duhet të bëhet së bashku.
Dhe, duke pranuar se gratë, paqja dhe siguria me të vërtetë vijnë nga të dhënat, analizat dhe provat që tregojnë ato dhe nëse nuk po i trajtoni në të njëjtën kohë që po trajtoni ndërtimin e paqes dhe negociatat e paqes – duhet ta bëni bashkë, përndryshe thjesht nuk janë efektive.
Pra, ne vazhdojmë të tregojmë e të tregojmë – për t’i bërë negociatat e paqes efektive ose për të bërë ndonjë proces paqeje efektiv, ju duhet t’i përfshini gratë ose përndryshe ato nuk do të zgjasin.
Ne e dimë se negociatat e paqes kanë më shumë gjasa të zgjasin 15 vjet ose më shumë nëse përfshihen gratë.
Ne e dimë se aty ndërtohet, vërtet, informacioni i hollësishëm mbi ndërtimin e komunitetit dhe mbi ato përpjekje paqësore.
Janë gjithmonë gratë ato që me të vërtetë përparojnë pas një krize apo konflikti, qoftë ajo e fokusuar në klimën apo vetë konfliktin.
Ne i kemi parë gratë gjithmonë të ngrihen për të ushqyer të gjithë, për të strehuar të gjithë, për të siguruar veshje dhe më pas shpesh ato shpërfillen kur në të vërtetë hyjnë financimet ose fillojnë negociatat.
Të njëjtët njerëz që udhëhoqën përpjekjet për të mbrojtur të gjithë në atë komunitet, më pas anashkalohen.
Pra, ne duhet të themi, jo.
Këto ishin lideret që u ngritën kur ishte absolutisht e nevojshme. Ato ishin rreshti i parë në të gjithë këtë. Ato duhet të jenë pjesë e këtyre diskutimeve ose përndryshe kjo nuk do të jetë një çështje e qëndrueshme ose efektive.
Përsëri, kjo nuk është një çështje e grave. Kjo ka të bëjë vërtet me efektivitetin. Kjo është një çështje lidershipi. Kjo është një fushë që ne të gjithë duhet të sigurohemi që ne si komunitet global ta njohim.
Të gjithë duam të jemi më të sigurt. Të gjithë duam të jemi më të qetë. Dhe kjo kërkon të dyja duart. Nuk mund ta lësh vetëm dorën e burrit të veprojë vetë. Ju duhet dora tjetër femër. Ne jemi 50% e popullsisë, kështu që të jemi në gjendje të punojmë së bashku është shumë e rëndësishme.
Radio Evropa e Lirë: Zonja Fotovat, faleminderit shumë që biseduat me Radion Evropa e Lirë.
Katrina Fotovat: Faleminderit shumë dhe faleminderit njerëzve në Kosovë!